FILMAT, nga “Skënderbeu”, “Tana”, “Furtuna”, si nisi kinematografia shqiptare

Që kur u krijua shoqëria e parë kinematografike shqiptare “Tomori Film” në 1942 e deri më tani, kanë kaluar 80 vjet. Si ka ecur filmi shqiptar në vite? Pakkush e di se Kali i Bardhë i “Skënderbeut” ngordhi sapo zbriti në Durrës nga Odesa dhe regjizori rus u detyrua ta zëvendësojë me një tjetër kal të bardhë. E tek filmi artistik “Tana”, aktorit korçar Pandi Raidhi iu desh të dehte një prift që nuk jepte rrasën e vet për xhirimet e një skene. Kur priftit i doli pija, gjithë xhirimet kishin përfunduar. Aktori Nikolla Panajoti vdes papritur gjatë xhirimeve të filmit, por regjizori nuk e ndryshoi skenën e për këtë arsye, sot kemi emrin, zërin dhe figurën e tij në një film. Ndërsa puthja e parë e Tinka Kurtit dhe Naim Frashërit, mbetet emblematike dhe sot. Çfarë ndodhi me Kinostudion “Shqipëria e Re”

Filmat e parë u shfaqën në Shqipëri në qytetet Shkodër e Korçë, kur Shqipëria nuk ishte ende e pavarur. Shkodra ishte një nga qytetet më të mëdha shqiptare, rreth 40 mijë banorë, dhe zhvillonte tregti me shumë vende të rajonit.
Fotografi Kol Idromeno ka shfaqur filmat e parë në qytetin e Shkodrës. Ai fliste mirë frëngjisht dhe kishte letërkëmbim edhe me vëllezërit Lymierë, nga të cilët mësoi edhe për shpikjen e tyre, atë të kinemasë. Dokumenta të shkruara nuk ka, por dëshmi pas dëshmie kanë ardhur të dhëna se filmat e parë janë shfaqur prej tij në vitin 1908, ndoshta duke përfituar nga liria e paktë që dhanë xhonturqit që erdhën në pushtet. Nuk flitet për filma të mirëfilltë, por për pamje të shkëputura nga vende të ndryshme të botës. Në Shkodër në këtë periudhë ekzistonte edhe një aparat kinematografik që ishte në pronësi të klerit katolik e përdorej prej tij për qëllime fetare. Në shtator të vitit 1912, Kol Idremeno ngriti kinemanë e parë me një aparat kinematografik që e mori me qira nga një austriak, duke shënuar kështu shfaqjet e para, me lejen e dhënë nga autoritetet turke.