Shqiptarët kumarxhinj në varfëri

Rrugëtim me kronikat e kohës për dashurinë e pamatë të shqiptarëve me kumarin që nga fillimi I viteve 1900. Masat e ashpra të parlamentit të Zogut deri me burgime dhe gjoba në franga ari. Shqiptarët vilnin ullinjtë, merrnin ndonjë të hollë e luanin bixhoz me letra ku linin gjithë kursimet. Si vazhdoi historia me kumarin në kohën e komunizmit e pse përsëritet e njëjta skenë me ndalimin e plotë të tyre në vitin 2018. Por a janë mbyllur dot bastet sportive? “Andaj policia, paradje, duke gdhirë 31 janar, zuri në kafenenë e Maliq Lanos, kafexhinë dhe Tafil Asllanë, Isa Cakërë, Elmas Redinë dhe një çam, të cilët, po loznin kumarë. Gjyqi ushtarak i dënoi me një javë burg”. Ishte shkurti i vitit 1914, kur gazeta “Përlindja e Shqipërisë”, organ i qeverisë së përkohshme të Vlorës, publikonte njoftimin e policisë për shqiptarët e varfër që orëve të natës, e kishin qef të loznin kumar. Por siç tregojnë kronikat e kohës, loja e Kumarit, pas viteve 1910, arrinte kulmin në kohën e vjeljes së ullinjve. Fshatarët, sidomos në zonat e labërisë, pasi bënin vjeljen dhe shitjen e tyre, zbrisnin deri në orët e mëngjesit në kafenetë e hapura të Vlorës, dhe i linin të gjitha fitimet, në kumar. Përhapja e madhe e lojës së kumarit shqetësoi shumë gjeneralin hollandes De Ëeer, zyrtarin që ishte pjesë e Komisionit Ndërkombëtar të Kontrollit, i vendosur në Vlorë në muajt e parë të 1914 pasi mori në dorëzim qeverinë e përkohshme të Vlorës. Gjenerali hollandez, duke parë këtë ves të shqiptarëve, urdhëroi që loja e kumarit të ndalohej në vende publike. Kush kapej në shkelje të këtij urdhëri, dënohej me burgim. Këtë fat patën edhe Tafili, Isai, Elmasi dhe një çam, që luajtën kumar deri në orët e para të mëngjesit, në kafenenë e Maliq Lanos në Vlorë…. Fjalimi brilant i Hiqmet Bej Delvinës Zgjedhjet parlamentare në vitin 1921 zgjodhën deputetët në parlamentin e parë në historinë e Shqipërisë. Këta të fundit, bashkë me një sërë problematikash që kërkonin zgjidhje urgjente për jetën e vendit, u fokusuan tek çështja e kumarit që kishte marrë përhapje të madhe dhe shkaktonte pasoja të rënda për shumë familje e individë në Shqipërinë e varfër. Ligji i parë u miratua në 1922 me synim luftën ndaj monopolist të letrave me të cilat luhej bixhozi. Tashmë shihet me kuriozitet, sepse ligji parashikonte ndëshkim për të gjithë ata që luanin bixhoz, por edhe ata që bënin sehir. Kur deputetët panë se me këto masa nuk po arrinin të ndalonin lojën e kumarit ndër shqiptarë, në vitin 1927, vendosën të ashpërsojnë masat: Parashikoheshin ndëshkime për pronarët e kafeneve apo edhe mjediseve të tjera ku luhej kumari. Ndëshkimet ishin me burg dhe gjobë. Heqja e lirisë ishte nga 24 orë deri në një muaj. Ndërsa gjoba varionte nga 100 franga ari, në 1000 franga ari. Dhe në rast përsëritje, dënimi përfshinte të dy masat e lartpërmendura, edhe gjobën, edhe burgun, citohet në projektligjin e vitit 1947. Propozimi për këtë nismë erdhi nga Juristi i njohur i kohës, Deputeti Hiqmet Bej Delvina, që kishte studiuar drejtësi në Stamboll. Atë kohë, mbajti një fjalim brilant në parlament për të miratuar projektligjin, ku, romuzeve që i vinin nga salla e parlamentit për këtë propozim tijin kur Shqipëria kishte halle të tjera më të mëdha, u jepte përgjigje se shqetësimi i tij kryesor ishte që fshatarët t’i ktheheshin punës me tokën, dhe jo tek kafenetë me kumarin. “Projekti mund t’ajurnohet, po fjala e jeme jo. Nji fjalë shqiptare thotë: “atje ku dhëmb dhambi, atje shkon gjuha” dhe edhe ata qi thonë se nuk e pranojnë, duket se i dhëmb dhambi. Unë këtë e baj në interesin e popullit, se due moralin t’ia naltësoj dhe atë kohë qi të shkojë tue lujtë t’a shkojë në punimin n’arë, në tregti e bujqësi. Kjo ashti qi më shtyen ta bëjë një proponim të tillë dhe në qoftë se kodi penal e përfshijnë këtë faj atëherë, fajin nuk e kanë ligjet, po ata qi nuk e zbatojnë. Në të gjithë Shqipnin edhe në kryeqytet, të gjithë ditën, mblidhen ndër vende antihygjenike njerëz të çdo klasi e tjetër s’bajnë veç të losin gjithfarë lojnash. Bulku në vend qi të livrojnë arën, shkon e lot rem dhe në çdo katund, në çdo vend këjo lojë asht ba nji smundje ma e keqe se malaria e sifilisi. Si e dini populli duhet të mësohet me punue se nji popull që nuk punon, ai popull nuk ka nji t’erdhme të mirë e se pa punë, nji shtet nuk rron dot. Këto janë arsyet qi me shtrënguen të ju parashtroj këtë projektligj dhe në mos e pranoshi unë për vehten t’ime lajë duart se detyrën e bana”. “Kumarin po e lozin fëmijët” Gjyqet për shqiptarët e varfër që luanin kumar, sa vinin dhe shtoheshin. Në 22 gusht 1927, kronikat e kohës tregojnë për procesin gjyqsor në Gjykatën e Shkallës së parë në Vlorë, dhe vendimin në mungesë për 12 të pandehur. Mes të 12-të vetëve, ishte edhe kafexhiu dhe shërbëtori i tij, të gjithë me banim në Vlorë. 7 persona u akuzuan për luajtje bixhozi, njëri prej tyre për pranimin e lojtarëve në kafene, tre të tjerë se ishin “sehirxhinj” kur këta të tjerët luanin, dhe njëri ishte “roje” që të lajmëronte nëse vinte policia. Gjykata e Vlorës dha vendime të ndryshme, duke nisur nga gjoba deri në burg 24 orë, por edhe 6 muaj. Në fletoren zyrtare të 25 marsit 1928 shkruhet se: “Nga inspektimet e bamuna me hidhërim po konstatojm se në disa Prefektura djem në moshë të vogël po mblidhen nëpër kafene ku po vazhdojnë një kohë të gjatë duke lojturë larta, gja e cila sa asht e ndalueme aq dhe ma tepër asht e rezikëshme për avenirin e kombit dhe moralin e moshës së re”. Nisur nga ky konstatim, urdhëroheshin kryetarët e Bashkive që ata të kontrollonin vetë kafenet e kazinot, e të merrnin masa ndaj xhandarëve e policisë që nuk bënin detyrën. Ata urdhëroheshin të dënonin edhe prindërit e fëmijëve me qëllim që të mos i lejonin fëmijët nëpër kafene, ndërkohë që pronarët e kafeneve duhet të lajmëroheshin të mos pranonin fëmijët në kafenetë e tyre. Ligje, rregulla, vendime të pafundme shihen në dokumentet e kohës për të ndaluar lojën e kumarit. Por, asgjë nuk po e ndalte edhe në ato fillime të shekullit të XX, dëshirën e shqiptarëve për të luajtur. Këtë e tregon qarkorja e datës 4 gusht 1928 drejtuar Prefektëve të Qarqeve nga Ministria e Punëve të Brendshme, “Mbi ndalimin e bixhozit ndër kafene”. “Sa e sa herësh ju kemi shkrue për ndalimin e bixhozit ndepër kafehane por me shumë hidhërim mund të thomi se urdhnat t’ona nuk kanë pasë kur farë efekti. Çuditemi me neglizhencën e pashembëllt qi tregojnë me ksi rastesh autoritetet ndaluese të vendit…”. Qarkorja e konsideron një turp të autoriteteve ndaluese të kryeqytetit për neglizhencën e treguar në kryerjen e detyrës “…sa me kqyrë për seri edhe kalamajt tue luejt bixhos mbrapa perdeve të kuqe ndepër dyqane mbrenda tregut…”. Qarkorja mbyllet me lutjen drejtuar Prefektëve që të mos kursejën raportimin për të gjithë ata nëpunës të cilët i shmangen detyrave për ndalimin e lojës së bixhozit. Në gjithë këtë luftë që kish nisur në mbarë vendin, në shtypin e kohës gjen informacione se ka pasur edhe drejtues policie që e kishin marrë seriozisht luftën ndaj kumarit. Dhe në vitet ’30, shembulli pozitiv vinte nga qyteti i Korçës. Në muajin gusht të vitit 1931 , raportimet thonë se “ komisieri i ri i Policisë Rasim Shodra i ka çelur luftë të rreptë kumarit në qytetin t’onë. Vetë Zotnia i tij inspekton nat’ e ditë gjithë qendrat dyshimtare duke u treguar i pamëshirtë me ata që lozin e posaçërisht me ata që shfrytzojnë të tilla lokale korupsioni’ Xhol dhe varfëri Në qytetin e Vlorës, loja e bixhozit në kafenet e qytetit, ishte kthyer në një problem të madh. “Se ç’e kujtoi korespodentin t’onë të Vlorës të na përmendte një sëmundje, e cila është përhapur në Shqipëri më shumë se kriza e varfëria. E kemi fjalën për lojën e xholit. Kjo lojë e cila ka nevojë për 104 letra bixhozi dhe për dy xhokerë, nuk luhet vetëm në Vlorë, por në të gjitha qytetet tona ndofta dhe në katundet t’ona”. Kështu fillon një shkrim nga Vlora në një nga gazetat e kohës, në mars të vitit 1934. Situata ishte aq problematike sa shkruhej se edhe policia e cila kishte për detyrë t’a ndalonte këtë lojë, ishte e përfshirë vetë në lojën e bixhozit. “Vetëm na vjen keq që në Vlorë – vazhdon raportimi nga Vlora – kjo lodrë zhvillohet me një ceremoni shumë solemne, por ndën vërejtjen e kafexhiut dhe duke u armatosur lojtarët me fishka historike. Ky solemnitet ia humbet bukurinë dhe lezetin…”. Në një tjetër kronikë nga Vlora, në vitin 1934, mëson se loja e kumarit ishte aq e përhapur sa vlonjatët e kishin harruar krizën ekonomike dhe nxitonin kush të zinte vendin i pari në kafenetë, apo shtëpitë, për të luajtur bixhoz. Loja fillonte me 2-3 franga ari dhe nga fundi nxehej duke luajtur me 20-40 franga ari. Ata që humbisnin kërkonin hua dhe në shumë raste për shkak të mospagimit të huasë ishin të detyruar që të linin peng, apo të shisnin sende vetjake e deri prona të patundshme. Tombola në kafenetë e Tiranës Në dhjetor të vitit 1935 , muaji i Ramazanit kishte hyrë e kishte dalë dhe në kafenetë e Tiranës loja e tombolas kishte marrë përmasa të mëdha. Ishte një lojë e lejuar ligjërisht, prandaj dhe dukej sikur të gjithë meshkujt e Tiranës ishin lëshuar kafeneve për të provuar kismetin. Secili shkonte me shpresën për të fituar, por humbisnin. Ata që fitonin, ishte arka e bashkisë dhe e Kryqit të Kuq. Në lidhje me përmasat e mëdha të kësaj loje, një gazetë e kohës në një shkrim për këtë dukuri, ndër të tjera shtrohen pyetjet: “ Sa familje mbeten pa bukë për shkak se burrave u shkrepet të provojnë kismetin? Sa fëmijë mbeten, sbathur e çveshur? Sa nëna qajnë se djemtë e tyre i kanë lënë të gjitha të hollat e fituara kush e di me sa mundime, në tombola? Sa gra shtrëngohen të hidhen në mjerime, sepse nuk munt të përmbushin nën këto kondita, as nevojat më elementare të jetesës?...Kush fiton këtu. Vetëm patroni. Vetëm kafexhiu. Të gjithë dërrmohen. Të gjithë bëhen teneqe si nga xhepi dhe nga shëndeti”. Të premten e datës 7 gusht të vitit 1936 gazeta “Arbëria” njofton një kronikë nga Tirana: “Ndër këto tri ditët e fundit patrullat e Gjindarmërisë qytetëse të këtueshme, kanë shvilluar një fushatë sistematike kundra lojës së bixhozit. Si ndër kafenetë qendrore ashtu dhe në ato të largmet e të voglat, janë bërë bërë ndjekje të pareshtura dhe bixhozxhijtë nuk po gjejnë prehje. Tani nuk shihen më persona duke luajtur bixhoz midis kafeneve”. Kumari në komunizëm Ligjet e para të qeverisë komuniste që erdhi në pushtet pas Luftës së Dytë Botërore kishin të bënin edhe me ndalim kategorik të çdo lloj forme të lojës së kumarit. Regjimi, për të treguar se e kishte shumë seriozisht dhe se nuk do të kishte asnjë tolerim, në vitet e para pati dhe gjykime e dënime publike të personave që ishin njohur qysh para luftës si lojtar kumari dhe që vazhdonin ende në fshehtësi t’i aplikonin këto lojra. Për shumë vite, loja e kumarit nuk u luajt më, as në mënyrë ilegale nga frika e madhe e ndëshkimit të rëndë dhe demaskimit në publik. Por, me fillimin e viteve 80-të pati një gjallërim të kumarit në ilegalitet, deri dhe në mënyrë të hapur, në vende të gjysmë të fshehta, shtëpi apo vende pune. Në qytetin e Vlorës janë të njohura lojërat e kumarit, me zare apo me letra, në lulishten e madhe të sheshit të Flamurit, apo dhe lulishten te varrezat e dëshmorëve. Në vendin e njohur me emrin “kapelja” nisi dhe vendosja e basteve të para sportive, kryesisht të ndeshjeve të kampionatit Italian të futbollit apo kampionateve evropiane e botërore. Në mesin e viteve 80-të nisën të qarkullonin dhe skedinat e para sportive që përgatiteshin me dorë, të cilat filluan të tërhiqnin gjithnjë e më shumë lojtarë. Tentativa e disatë për të mbyllur kumarin Si të mos mjaftonte gjithë situata, kumari, bixhozi e në përgjithësi skedinat morën përhapje të jashtëzakonshme pas viteve ’90, me ardhjen e demokracisë. Viti 1996 tregoi rifillimin në masë të këtyre lojrave, bashkë me nxitimin e shqiptarëve për të futur paratë në skemat piramidale. Në Shqipërinë e vrarë nga komunizmi, askush nuk po vriste ëndrrën e shqiptarëve për liri të shfrenuar. Gjithçka ishte jashtë kontrollit ndërkohë që vendet e bixhozit po pasuronin një grusht njerëzish, ndërkohë që mijëra shqiptarë po i çonin drejt traumave të rënda sociale. Në këtë frymë, në 31 dhjetor 2018, kur njerëzit e kishin mendjen të hanin Kaposhin e vitit të Ri, me propozimin e qeverisë, parlamenti miratoi ligjin për mbylljen e lojrave të fatit. “Situata aktuale tregon se lojërat e fatit, bastet sportive, kanë ndikuar te të rinjtë, për mosangazhim të brezit të ri te sektori privat. Sipas KLSH, informaliteti mbetet i lartë. Nga ana tjetër, 15.5 miliardë lekë janë shpenzuar në kazino, sipas të dhënave në bilancet në QKB. Të ardhurat nga taksimi i këtyre kompanive ka rënë. Nuk ka vlerë të shtuar për ekonominë. Ky pr/ligj Bazohet te gjykata europiane, që lejon një qeveri të kufizojë lojërat e fatit në të mirë të shoqërisë”. Kështu do të shprehej një nga anëtarët e Komisionit Ekonomik në Parlamentin shqiptar në mbështetje të nismës së qeverisë për mbylljen e aktiviteteve të kazinove dhe basteve. Ligji u miratua nga Parlamenti dhe hyri në fuqi pas datës 31 dhjetor 2018. Lokalet e bastesteve sportive i ulën qepenat apo ndryshuan objektin e biznesit, por konstatohet se në shumë prej tyre, bastet sportive vazhdojnë të vendosen në mënyrë ilegale. Forma më e përhapur është e të luajturit online, ku gjithsecili lojtar që dëshiron të luajë ka në telefonin e tij faqen e kompanisë së bastit ku dëshiron të luajë duke patur në dispozicion edhe shumën e lekëve sipas porosisë që kryen.

Shqiptarët kumarxhinj në varfëri

Nga Ergys Alushi

Artikuj të ngjashëm Artikuj

25 vjet nga Tragjedia Otranto, “Titaniku i të varfërve”

Shpellat e jugut, monumente të braktisura dhe të harruara nga shteti

PRINCI QË NGATËRROI BALLKANIN

Kontrabanda e AR-it, si dolën jashtë vendit napolonat e floririt

Futboll, Teatër dhe Luftë gjermano-shqiptare

28 apo 29 Nëntor Dita e Çlirimit? Letra e partizanit “ANONIM” përballë buletineve zyrtare të kohës

Artikujt më të lexuar

POLICËT e lënë rrugëve: Pa bukë, të pasiguruar e pa shtesë page jashtë orarit

Zengjinet e qeverisë

Ori Nebiaj për politikën dhe filizat e reja të dashurisë

Grinta prej Grifshe e Gridës

VALENTINA DUKA: Gabimi më i madh në jetë kur i thashë “PO” Lulzim Bashës

Rinia e një diktatori që s’e donte artin

“Non grata”? Tronditja amerikane për Shqipërinë

Kontaktet

Kategori

Mirëse u ktheve!

Hapni një llogari të re!

Merrni fjalëkalimin tuaj

Je i sigurt që dëshiron ta zhbllokosh këtë artikull?

Are you sure want to cancel subscription?

Shqiptarët kumarxhinj në varfëri

Nga Ergys Alushi

Mbështetni autorët dhe abonohuni në përmbajtje

Shkarko

Zblloko Artikullin

Artikuj të ngjashëm Artikuj

Artikujt më të lexuar

Kontaktet

Kategori

Mirëse u ktheve!

Hapni një llogari të re!

Merrni fjalëkalimin tuaj

Je i sigurt që dëshiron ta zhbllokosh këtë artikull?

Are you sure want to cancel subscription?