PRINCI QË NGATËRROI BALLKANIN

Kisha ortodokse mendon se eshtrat e Princit duhet t’i ketë në zotërim, serbët pretendojnë se është shenjti i tyre, ndërsa shqiptarët kishin vendosur t’i ruanin lipsanet në Muzeun Historik Kombëtar; derisa ia huazuan ato sërish Kishës, deri kur rinis sërish debati: Kujt duhet t’i besohen eshtrat e Shën Joan Vladimirit tani që Muzeu i nxorri nga FONDI? Eshtrat e Shën Joan Vladimirit, një shenjti që respektohet veçanërisht nga shqiptarët dhe serbët ortodoksë i’u dorëzuan nga vetë drejtori i Muzeut Historik Kombëtar, ministrja e kulturës dhe kryeministri Rama, manastirit të Elbasanit pak para Pashkëve Ortodokse, por njëkohësisht edhe pak ditë përpara zgjedhjeve. Ky është imazhi i pranverës së shkuar. Ishte prilli i vitit 2021. Ngjarja shkoi në heshtje. Muzeu Historik Kombëtar nxirrte nga fondi i pasurive të veta, por njëkohësisht edhe nga një pasuri e shqiptarëve, një relikuar dhe për këtë nuk njoftoi asnjë nga gazetarët e kulturës. Heshtja e institucionit që ia kishte dhënë lipsanet e Shën Joan Vladimirit i shtonte dyshimin kësaj ngjarjeje për më skeptikët e kësaj historie me shumë pikëpyetje. Si mund të dilte nga fondi i Muzeut një relikuar dhe gazetari i kulturës, që njoftohet e ndjek edhe sfilata mode të stilistëve të rinj në një institucion kombëtar, nuk lajmërohet? Disa muaj më pas, drejtori i këtij institucioni justifikohej që kjo nuk ishte një ngjarje e rëndësishme për t’u njoftuar. Dhe sidomos në rastin kur e gjithë kjo organizohej nga instanca më të larta. Ndonëse gazetarët e kulturës nuk ishin aty, qëlluan dy xhirime që ngjanin si videoklipe zgjedhjesh që vijojnë të jenë si dëshmi e ngjarjes. Mediet shkruan pak atë kohë, por më së shumti lajmi u transmetua në Elbasan, ku beteja dhe sherret elektorale ishin më joshëse për t’u trajtuar se ky dhurim apo huazim . Atë kohë asgjë nuk ishte e qartë. Derisa një ditë, një nga drejtorët e Ministrisë së Kulturës na shpjegon se është pushuar nga puna, sepse nuk ka firmosur një marrëveshje, marrëveshjen për t’ia dërguar lipsanet e Shën Joan Vladimirit Kishës Ortodokse. Dy lajme në një: Akuzat për pushim nga puna pa të drejtë dhe po ashtu një marrëveshje që nuk ishte njoftuar as nga Muzeu Historik Kombëtar dhe as nga Ministria e Kulturës. Nga po dilte kjo ngjarje për të cilën duket se kishin dijeni veç gazetarët në Elbasan dhe kjo në një kohë kur mesazhet politike ishin kryefjala e edicioneve informatike? Pushimi nga puna i historianit-drejtor Gjet Ndojt nuk dukej aq interesant sa ç’ishte historia e princit që vijonte të ngatërronte dynjanë. Ishte një histori për të cilën, ashtu si unë të gjithë do të donin të lexonin më shumë. Një princ ilir, besimtar i devotshëm, i vrarë me një kryq, një princ legjendar që u kthye në shenjt, që serbët e duan për vete, ortodoksit po ashtu, sikurse edhe shqiptarët; dhe që shekuj pas vdekjes, eshtrat e tij janë ende si molla e mëkatit, që të gjithë duan t’ja shohin shkëlqimin. Aktualisht, lipsanet gjenden në kishën e fshatit Shijon të Elbasanit, një kishë që mendohet se e ka ndërtuar vetë princi, një kishë ku kanë qenë edhe më herët eshtrat e tij, e ku mendohet që shenjti pasi ia prenë kokën me kryq, mori kokën në duar dhe udhëtoi drejt kësaj kishe në Elbasan që të prehej në këtë vend. Sipas marrëveshjes që është nënshkruar atë ditë, ato ditë të pranverës së shkuar lipsanet nuk janë dhuruar, por janë huazuar për 5 vite në mënyrë që të ekspozohen apo nderohen nga besimtarët që vijnë nga çdo anë e Ballkanit për të festuar në Elbasan. KUSH E KA TOPIN, MINISTRIA APO MUZEU? Heshtja e institucioneve të kulturës për këtë ngjarje dukej si një nga hallkat e para dyshuese. Por, përse të heshtnin kur kjo marrëveshje nuk duket se ka probleme ligjore në vetvete? Pse heshtën për një huazim 5-vjeçar? Ndodh që disa vepra të lëvizin nga muzetë për t’u ekspozuar diku, ashtu sikurse kanë mbërritur në Tiranë edhe shumë vepra të dala nga muze të huaj. Marrëveshja ishte një huazim me të drejtë rinovimi. Për pesë vite Kisha Autoqefale Ortodokse jepte sigurinë maksimale për mirëmbajtjen e tyre. Pra, ligjërisht gjithçka dukej e rregullt. Po pse iu fsheh kjo ngjarje gazetarëve të kulturës dhe u trajtua si një vizitë e Ramës dhe Taulant Ballës në manastirin e vjetër në Shijon të Elbasanit? Këtë nuk dimë ta themi, por pyetjet mund t’i bëjmë edhe sot. Sepse nëse drejtori i Muzeut Historik Kombëtar e quan të parëndësishëm këtë njoftim që ka menduar se me siguri do ta kishte bërë ministria, topi dukshëm pasohet në instanca më të larta. Por, çuditërisht as Ministria e Kulturës nuk ka një njoftim për këtë ngjarje. Është vetëm një gazetë dhe një televizion që gjendet shpesh pranë qeverisë në këto ngjarje (sepse siç duket vetëm ata janë njoftuar), që e raportojnë, një raportim që sot mbetet si dëshmia e ngjarjeve në të cilën gazetaret si unë u përjashtuan, por që shprehjen: “Dyshoj, pa jam” nuk ua shndërrojnë dot. Dhe në këto kërkime, njëlloj si koleget e mia të interesuara për këtë histori joshëse të princit që e duan të gjithë, gjetëm disa materiale. Muzeu Historik Kombëtar që e kishte kaluar topin te Ministria e Kulturës në fakt, ishte institucioni që ia “kishte hedhur” në letër këtë ide-propozim Ministrisë. Sipas këtij dokumenti të datës 25.03.2021 dhe me numër protokolli 1562, ka qenë vetë drejtori i Muzeut Historik Kombëtar Dorian Koçi që propozon t’i huazohen eshtrat e princit Kishës Autoqefale Ortodokse, pasi Hirësia e Tij Janullatus, ia ka bërë këtë kërkesë herë pas here. Kjo është e vetmja “marrëveshje” që ne gazetarët siguruam. Në këtë dokument firmosën: ministrja, Elva Margariti, sekretarja e përgjithshme Entela Çipa, Kozeta Angjeliu që prezantohet si drejtor në këtë shkresë, si dhe dy specialiste. Por jo Gjet Ndoj, i cili së bashku me vartësen e tij gjendet në listën e emrave që duhet të firmosë, por që nuk e ka bërë e që rezulton këtë janar i shkarkuar nga puna si drejtor në ministri. Se sa kjo ngjarje ka ndikuar këtë vendim, ai e rrëfen në një dalje publike. “U HOQA NGA PUNA SE NUK FIRMOSA MARRËVESHJEN” Gjet Ndoj u shkarkua nga e detyra si drejtor në Ministrinë e Kulturës këtë fillimviti. Akuzon ministren Margariti. Dyshon dhe beson se shkak është marrëveshja e pafirmosur për lipsanet e Shën Joan Vladimirit Gjet Ndoj, historian, dikur edhe drejtor i Arkivit të Shtetit e deri këtë janar drejtor i përgjithshëm i politikave të zhvillimit në Ministrinë e Kulturës është shkarkuar nga detyra. Ishte po Ndoj, që njoftoi gazetarët për t’i shpjeguar se lirimi i tij nga detyra ndonëse kishte të shkruar një apo dy arsye të tjera zyrtarisht, nuk ishte krejt i drejtë. Sipas historianit, shkak është bërë një marrëveshje për kalimin e lipsaneve të Shën Joan Vladimirit apo thënë ndryshe e më saktësisht huazimi i eshtrave të shenjtorit, nga fondi i Muzeut Historik Kombëtar drejt kishës ortodokse në Shijon të Elbasanit, një ngjarje që kishte ndodhur pranverën e vitit të shkuar e që historiani po e rikthente në vëmendje. Por, përse shkarkimi i tij erdhi në janar të vitit 2022, kur ngjarja për të cilën ai dyshon se është shkarkuar ka nisur thuajse gjashtë muaj më parë? Në një intervistë, Gjet Ndoj shpjegon se kjo nuk është hera e parë që ai ka kërkesa nga Kisha Autoqefale Ortodokse dhe se ngjarjet nuk mund të jenë rastësi. “Ministrja kishte bërë kërkesë që në mesin e dhjetorit, por kërkesa e saj mori përgjigje në janar. Mosmarrëveshje të vogla kemi pasur disa, por nëse do të flasim për arsyet e vërteta të pashkruara prej saj, në lirimin nga detyra, besoj vërtet se është për shkak të marrëveshjes për kalimin e lipsaneve nga fondi i Muzeut Historik Kombëtar drejt Kishës Ortodokse që kishte bërë kërkesën për t’i pasur këto lipsane. Unë nuk e firmosa atë marrëveshje”, sqaron historiani. Gjet Ndoj, tregon se debati i kryer asokohe brenda ministrisë, bëhej për t’i kaluar këto lipsane jo vetëm për 5 vite, por marrëveshja është ndërtuar në mënyrë të tillë që lë hapësirë që lipsanet të vijojnë të qëndrojnë aty, edhe pas një 5-vjeçari. Në të vërtetë, marrëveshja është firmosur me të drejtë rinovimi. “Ka pasur një debat brenda një grupi që siç duket e kishte thirrur ministrja Margariti për të gjetur shtegun ligjor për të realizuar zhvendosjen e kutisë së zbukuruar me lipsanet, të këtij fondi të jashtëzakonshëm unikal, jo vetëm për trashëgiminë shqiptare. Aty kanë qenë 7 persona të ministrisë përfshirë drejtorin e Muzeut, drejtorë juridikë, pjestarë të kabinetit nga ministria që me sa kuptova unë ishin të trysnuar nga shkresa. Ndërkohë unë sapo më ka ardhur ajo shkresë, kam bërë një shënimin përkatës dhe ia kam kaluar vartëses sime në ministri, drejtoreshës aty, që t’i kthehet përgjigje Hirësisë së Tij Anastas Janullatos ku të sqarohet pamundësia ligjore për ta zhvendosur këtë fond. Pastaj kam pasur një debat me ministren Margariti që ta sqaroj se nuk ka shteg që një pasuri muzeore, kur bëhet pjesë e një database si fond muzeor, nuk mund të dalë nga kjo databazë. Dhe ky është një parim i përbotshëm. Megjithatë edhe pas këtij debati, në pamundësi për të gjetur shtegun ligjor, ata janë detyruar që të gjejnë një zgjidhje tjetër. Prijësi i Shkodrës, nga Kraja, nuk është as serb dhe asgjë tjetër që duan që ta nxjerrin këto tani. Ata kanë gjetur një klauzolë për huazim 5-vjeçar që mund të rinovohet”, sqaron Ndoj. Ish- drejtori Gjet Ndoj pretendon se kjo është arsyeja e vetme e shkarkimit të tij nga detyra në Ministrinë e Kulturës pasi konflikt tjetër më të madh nuk ka pasur ndërsa sjell në vëmendje se edhe kur ai ishte në krye të Drejtorisë së Arkivave, ka pasur kërkesa për të kaluar disa dokumente origjinale në ngarkim të Kishës Autoqefale Ortodokse. “Si drejtori i Arkivave para 5 vitesh, kam pasur kërkesa insistuese nga Kisha Autoqefale Ortodokse që kërkonin fondet, dokumentet dhe pasuri origjinale nga fondi i drejtorisë së Arkivave. Unë nuk kam pranuar edhe atëherë, që të nxirrja nga fondi një objekt a dokument, përveçse në rrugë digjitale. Mirëpo kërkesat vijonin të ishin për origjinalet. Atë kohë, nuk mendoja se ky mund të ishte një shkak për shkarkimin tim. Por tani kam filluar të besoj se edhe atëherë, jam shkarkuar ndoshta për të njëjtën arsye. Por, unë jam i ndjeshëm sa i përket trashëgimisë kulturore. Dhe ky është sërish një tjetër rast i ngjashëm. Unë nuk po flas për shkarkimin tim, unë dua të tregoj se sa me rëndësi është ta ruajmë trashëgiminë. Unë do vazhdoj betejën ligjore për shkarkimin tim, por lipsanet mbeten shqetësim”, dëshiron ta mbyllë Gjet Ndoj këtë akuzë për shkarkimin e padrejtë po aq sa edhe për lipsanet. MES HISTORISË DHE LEGJENDAVE: I KUJT ËSHTË PRINCI SHENJTOR? Shenjtori ka lindur në shek. X dhe ishte bir i Nemanit, që ka qenë mbret i Ilirisë dhe sundonte Malin e Zi, Dalmacinë, Bosnjen dhe disa krahina të Greqisë pranë Prevezës. Pas vdekjes së të atit, mbretërinë e trashëgoi JoanVladimiri. Ai dallohej si një mbret besimtar dhe bamirës. Njihet si kontribut i tij, mbrojtja e Kishës nga herezia si dhe ndërtimi i disa vendeve të besimit ortodoks. Po ashtu Joan Vladimiri njihet edhe si nipi i mbretit Bullgar Simeoni i Ohrit (890 – 927), ndaj edhe sot në kufij të tjetër shtetërorë të gjithë do të donin ta kishin të vetin Joan Vladimirin. Gojëdhënat e atyre që e njohin si shenjt Joan Vladimirin përcjellin se në një betejë me Samuelin, mbretin e Bullgarisë, Joan Vladimiri u zu rob prej tij dhe u burgos në kryeqytetin e Ohrit. Atje njihet me princeshën Kozara, që ishte njëkohësisht edhe bija e carit Samuel. Ajo ia admiron bukurinë dhe mirësinë që nga vizita e parë në ambientet ku ai mbahej i burgosur dhe i kërkon të atit martesën me Vladimirin. Samueli pranoi dhe e dërgoi Joanin përsëri në mbretërinë e tij të mëparshme. Me vdekjen e car Samuelit mbretërinë e tij e mori i biri, Radovan, por edhe ai u vra nga kushëriri i tij, Vladisllavi, një pushtetar i pashpirt dhe lakmitar. Nga Mbretëria e Bullgarisë ai kërkonte t’i merrte kurorën edhe Joan Vladimirit dhe për ta gënjyer shenjtorin i dërgoi një kryq si shenjë besnikërie. Vladimiri në mirëbesim shkoi në oborrin e Vladisllavit në Ohër, ku u përball me tradhëtinë. Vladisllavi u përpoq disa herë ta vriste, por sipas legjendave çdo shpatë që përdorte për ta vrarë i thyhej. Atëherë mbreti Joan i tha: “Me kryqin që më tradhëtove mund të ma presësh kokën”. Sipas një tjetër gojëdhëne, gjatë dyndjes së sllavëve në Ballkan e Arbëri, princi përshkonte shpesh rrugën antike Egnatia, ku kishte ndërtuar edhe kisha. Një prej tyre ndodhej në degëzimin e vijës Egnatia për në Petrelë, aty ku sot ndodhet fshati më emrin Shijon. Emri i fshatit Shijon vjen nga bashkimi Shën-Gjon, (sepse mendohet që Krishtërimi atëherë i pandarë tërësisht në katolik dhe ortodoks, përdorte si emër si Gjon Vladimirin, po ashtu edhe Joan Vladimirin). Gojëdhënat tregojnë se një ngga këto ditët që princi Joan ishte duke udhëtuar përgjatë vijës Egnatia, ai ekzekutohet me urdhër të mbretit bullgar. Ata i presin kokën me shpatë dhe shkojnë t’i japin lajmin mbretit, ndërsa kali bashkë me trupin dhe kokën e prerë udhëton drejt manastirit në të cilin ai lutej gjithmonë. Sipas gojëdhënës, gjithnjë kali me trupin dhe kokën e prerë ka udhëtuar disa ditë për t’u ndalur më pas në manastirin që sot ndodhet në Shijon të Elbasanit. Pamja e rrallë dhe kthimi i Princit Joan në atë gjendje në kishë, mrekulloi popullsinë e zonës përreth, e cila pasi merr pjesë në varrimin e Joan Vladimirit e shpall atë Shenjt, dhe ai bëhet Shën Joan Vladimiri për ortodoksit ose Shën Gjoni për vendasit. Edhe kishës i dhanë emrin e tij. Sot, ende kjo Kishë, njihet si manastiri i shën Joan Vladimirit. Katolik apo ortodoks? Gjon apo Joan? Hagiografia e tij e hershme mendohet të jetë shkruar diku midis viteve 1075 dhe 1089; pjesa më e madhe e të cilave në greqisht dhe sllave të Kishës u botuan fillimisht, respektivisht, në 1690 dhe 1802. Një version i shkurtuar, i shkruar në latinisht, ruhet në Kronikën e Priftit të Duklit. Ndaj e vështirë të kuptohet sot pse shumica e shkrimeve të tij janë greqisht e sllavisht, po ashtu edhe ata që e nderojnë janë më të shumtë ortodoksë e serbë. Nëpër ikonat e sotme, Shën Joan Vladimirin e gjejmë si një monark me një kurorë dhe rroba mbretërore, me një kryq në dorën e djathtë dhe kokën e tij në dorën e majtë. MANASTIRI QË I MBIJETOI TË GJITHA KOHËRAVE MBETET ENDE MAGJIK Manastiri i Shën Joan Vladimirit është vendosur në afërsi të fshatit Shijon, gati 10 km larg Elbasanit. Kosiderohet si një ndër qendrat më të vjetra monumentale historike dhe fetare në Shqipëri. Ende nuk ka një moshë të saktë për këtë ndërtesë por dihet se në këtë vend ka ekzistuar një kishë, para se të rindërtohej nga Karl Topia në vitin 1381. Manastiri ndodhet pranë vijës antike Egnatia pranë një degëzimi që të çon për në Petrelë dhe mendohet se është pikërisht kisha ku më 4 qershor të vitit 1016, në këtë vend u varros një Shenjt me origjinë sllave me emrin Joan Vladimiri (Gjon Vladimiri). Thonë se ky vend ka më shumë se 7 shekuj që pret besimtarë nga i gjithë Ballkani. Madje në kohë të caktuara të historisë Manastiri i Shën Joan Vladimirit përmendet si një ndër vendet që konkuronte me akademinë e Voskopojës, si strukturë. Në këtë manastir kanë punuar dhe jetuar personalitete të fuqishme të kohës, që kanë kontribuar për gjuhën shqipe, si Papa Totasi dhe Dhaskal Todri. Thonë se eshtrat e këtij shenjti kanë qëndruar aty deri në vitin 1200, sepse atë kohë kisha pati dëmtime. Pas kësaj lëvizjeje lipsanet e shenjtorit kanë lëvizur në vende të ndryshme pasi të gjithë i lakmonin ato, ndonëse vetë Shën Joan Vladimiri kishte vendosur që me kokën e prerë të prehej në kishën e vogël që kishte ndërtuar vet, pra në Shijon të Elbasanit. Historianët tregojnë se lipsanet janë transportuar në fillim në Krajë të Malit të Zi. Aty kanë qëndruar deri në vitet 1215, pastaj ato u transportuan nga despoti i Epirit Mihal Engjëlli dhe u vendosën në Durrës dhe aty qëndruan deri në vitin 1381. Në vitin 1381 Karl Topia, zoti i Arbrit kontribuoi në rindërtimin e manastirit. Në atë vend u transportuan lipsanet e shenjtorit dhe qëndruan aty deri në vitin 1967, me mbylljen e manastirit, kur mendohet se në luftën e ashpër kundër besimit u mbyll edhe ky manastir. Edhe pse ishte katolik, Karl Topia e rindërton duke e bërë 4 herë më të madh manastirin. Në hyrje të manastirit Karl Topia vendos stemën e tij dhe dedikimin e gdhendur në tre gjuhë, latinisht, greqisht dhe sllavisht. Në këtë mbishkrim thuhet “Karl Topia mbret i shqiptarëve e ndërtoi këtë manastir për lavdinë e tij”. Shën Gjoni shpallet Shenjt dhe çdo 4 qershor në manastir nisën të kryheshin ritualet fetare. Më pas në këtë vend filluan të zhvilloheshin panairet. Panairi i Shën Gjonit zgjaste një javë dhe frekuentohej nga pelegrinë që vinin nga i gjithë vendi dhe viset e Ballkanit. Dixhitura Imazhi: Imazhi 1: Dorëzimi i lipsaneve në manastirin e fshatit Shijon në Elbasan Imazhi 2: Marrëveshja e huazimit Imazhi 3: Kërkesa e muzeut drejt Ministrisë së kulturës për t’ia huazuar relikuaret kishës ortodokse autoqefale Imazhi 4: Procedura e ndjekur nga MHK për dorëzimin (nuk e ka sjellë muzeu pergjigjen) Imazhi 5: Kostandini i Shpatit, Shën JoanVladimiri me skena nga jeta dhe mrekullitë etij, 1744, 72 X 124 cm, Muzeu i Artit Mesjetar, Korçë Imazhi 6: Shën Joan Vladimiri, 1728, Kisha e Kryeengjëjve Mihal dhe Gabriel, Vithkuq, Korçe (majtas). George &John Tsetiri, Shën Joan Vladimiri, 1795, Kisha e Shën Nikollës, piktura murale, afreska, Vanaj, Lushnje (djathtas). Imazhi 7: Manastiri i Shën Joan Vladimirit, 1940 dhe sot pas restaurimit.

PRINCI QË NGATËRROI BALLKANIN

Luela Myftari

Artikuj të ngjashëm Artikuj

“Tribesman”, këta janë shqiptarët”! Si na shihnin Amerikanët në 1924

Milioneri amerikan që zhvati 250 mijë franga ari nga Banka e Shqipërisë

“Pengmarrjet” shqiptare të avionëve ndërkombëtarë

Greqia “provokuese”, si u fitua çështja shqiptare në mes të Athinës

Ditëlindjet e fundit të Enver Hoxhës

Ahmet Zogu dhe CIA, Operacioni sekret i amerikanëve me Mbretin Shqiptar në Egjipt

Artikujt më të lexuar

SONDAZHI/ Si ndahen votat për Tiranën e Shqipërinë

JETA E NATËS NË VITET ’90, NGA DISKO ALBANIA DHE MARIKAJ TE BUZUKËT E PARTYT RAVE

Gjergj Luca, kryeoligarku i Shkrimsit, rebeli që grisi diplomën për t’u bërë biznesmen

DITARI I NJË NËNE QË VUAN, 22 vjet në kërkim të së vërtetës

Shpellat e jugut, monumente të braktisura dhe të harruara nga shteti

Të pathënat e ekzekutimit të biznesmenit nga turisti-vrasës

Banka Botërore, “dhuratë” qeverisë para zgjedhjeve

Kontaktet

Kategori

Mirëse u ktheve!

Hapni një llogari të re!

Merrni fjalëkalimin tuaj

Je i sigurt që dëshiron ta zhbllokosh këtë artikull?

Are you sure want to cancel subscription?

PRINCI QË NGATËRROI BALLKANIN

Luela Myftari

Mbështetni autorët dhe abonohuni në përmbajtje

Shkarko

Zblloko Artikullin

Artikuj të ngjashëm Artikuj

Artikujt më të lexuar

Kontaktet

Kategori

Mirëse u ktheve!

Hapni një llogari të re!

Merrni fjalëkalimin tuaj

Je i sigurt që dëshiron ta zhbllokosh këtë artikull?

Are you sure want to cancel subscription?