Kontrabanda e AR-it, si dolën jashtë vendit napolonat e floririt

Qypa të mbushur me monedha floriri të groposura nën tokë, pasuri e madhe e bejlerëve, agallarëve e borgjezëve shqiptarë të viteve të luftës, ka intriguar shpesh grupe të ndryshme edhe në vitet e demokracisë. Pas viteve ’90, kishte familje të pasura që kishin ruajtur me fanatizëm napolonat e arit fshehur në thellësi të tokës. Shumë të tjera, besohet që janë zhdukur. Qeveria e re e pasluftës nxorri “tatimin e jashtëzakonshëm të luftës” për t’u marrë bejlerëve, agallarëve e borgjezëve, arin e napolonat e floririt, që duhet thënë, ishte fshehur më së miri prej tyre. Nuri Mehmeti në vitin 1984, në revistën e kohës “Në shërbim të popullit”, në shkrimin me titull “Kur hidheshin themelet ekonomike të pushtetit popullor” shkruan ndër të tjera: “Deri në fund të vitit 1948 u zbuluan 43.816.682 monedha ari, pa përmendur shufrat e stolitë e panumërta ”. Ky është një tregues i sasisë së madhe të arit që është mbledhur në Shqipëri ato vite. Kjo e dhënë duhet të jetë më e madhe kur mëson po nga shtypi i kohës, se mbledhja e arit ka vazhduar edhe pas vitit 1948. Sasia e madhe e arit që gjendej në Shqipëri shpjegohet me faktin se ndryshe nga evropianët, borgjezia shqiptare, nuk e përdori ARIN për investime, por e fshehu, kryesisht duke e groposur në thellësi të tokës. Sa më shumë rritej presioni i pushtetit popullor për të mbledhur ARIN që gjendej vendosur në qypa poshtë themeleve të shtëpisë, poshtë pemëve, apo buzë puseve në bahçet e vilave dhe shtëpive të borgjezëve, aq më shumë rritej edhe organizimi i grupeve të ndryshme qytetarësh për ta kontrabanduar Arin shqiptar jashtë vendit. Media e kohës së monizmit, në fillim vitet e para të pasluftës, “Bashkimi”, “Zëri i Popullit”, etj., raporton për arrestime të shumta grupesh të organizuara e individësh dhe procese të ndryshme të pushtetit popullor, procese që përfundonin me vendime e dënime të ashpra ndaj organizatorëve. Të prekura e të dëmtuara nga realiteti i ri në vend, shtresat e pasura nisën organizimin për të kundërshtuar veprimet që merreshin karshi tyre. Përveçse panikut që mundoheshin të krijonin në popull nëpërmjet njerëzve të thjeshtë që i kishin ende në shërbim dhe sabotimeve në sektorë të ndryshëm, ata nisën të kryenin edhe kontrabandën e arit , si një mjet për të dëmtuar ekonominë që ishte në kolaps. Kontranbanda e arit në vitet kur kishte vështirësi të mëdha ekonomike, zinte një nga vendet më të rëndësishme të veprimtarisë në kundërshtim me ligjet e nxjerra pas luftës. Synimi ishte i qartë: të dëmtoheshin sa më shumë të ishte e mundur financat e brishta të Shqipërisë së pasluftës. Metodat ishin të ndryshme, por qëllimi ishte një i vetëm: Lufta klasore që sapo kishte nisur. Kontrabanda e arit nisi të ushtrohej nga grupe të organizuara në të gjitha rrethet, por edhe nga individë, të cilët, sa zbuloheshin, gjykoheshin në mënyrën më të rëndë të mundshme. Në Tiranë, Durrës, Vlorë, Elbasan, Gjirokastër, Shkodër, Korçë e në qytete të tjera, media e kohës raporton për procese të bujshme gjyqsore të kontrabandës së Arit. Qëllimi nuk ishte thjesht fitimi dhe pasurimi, por edhe aspekti politik, për të bërë lekun të pavlefshëm e të pabazueshëm. Grupet e kontrabandës Në vitet e para, kryesisht 1945-1946 pati kundërshtime të forta nga shtresat e borgjezisë që u shoqërua me arrestimin e burgimin e tyre në mënyrë masive. I tillë ishte grupi i italianëve, i kryesuar nga profesor Venanzio Lozzi që në bashkëpunim me shqiptarë, dërgoi në Itali, arin e Simonçinit e të tjerë (Simoncini ishte kryetari i Komitetit të Asistencës për italianët). Grupet u gjykuan në Tiranë, Durrës, në Vlorë, Elbasan, Gjirokastër, Shkodër, në Korçë e qytete të tjera. Mallrat e fshehura i shisnin me çmime të larta nën dorë, duke zhvilluar tregun e zi. Por më shumë se çdo gjëje, i dhanë rëndësi floririt. Këta njerëz arritën që 1 napolon ar ta shisnin 25 – 40 napolona letër. Grupi i Korçës, sipas raportimit të medias së kohës nga proceset e bujshme, kishte bërë kontrabandë 5 mijë napolona ari. U zbuluan një grup prej pesë vetësh në Shkodër që përgatiste edhe vula false. Deponime të kohës për tatimin “Që nga marsi i vitit 1945 – depononte Sami Qeribashi (kryetar i organizatës Social-Demokrate) - që u tatova me 5 milion franga shqiptare, kam filluar të ndjej pakënaqësi karshi pushtetit dhe reformave të tij të rënda, si reforma agrare, e të tjerë…se nuk kishte liri, por diktaturë. Për të dal nga kjo gjendje doli nevoja e krijimit të një grupi. Në të bënin pjesë tregtarët e mëdhenjë, të prekur nga tatimet e luftës, pronar të mëdhenj tokash e të tjerë…” . “Kishim bërë një lutje – depononte Profesor Caka, i tatuar me 15 milion franga shqiptare – që e përkthyem anglisht dhe ia dërguam misioneve, duke kërkuar që ata të ndërhynin pranë qeverisë shqiptare për këtëçështje. Në lutje thuhej se të hollat që merrnin nga tatimet, shkonin për gjëra të kota, si për ushtrinë”. (Marrë me shkurtime nga revista “Në shërbim të popullit”, viti 1974) Kapet kamioni në Greqi, iu kthehet shqiptarëve Qeveria e sapodalë nga lufta e kishte të qartë se borgjezët e bejlerët, duke ditur vlerën e Arit për ekonominë kombëtare, i kthenin të gjitha fitimet në AR. Ndaj, për të ndaluar nxjerrjen jashtë vendit të Arit shqiptar, nxorri urdhëresa e rregulla të posaçme për të. Sa më shumë shteti shtrëngonte masat, aq më shumë motivoheshin grupet e të pasurve për të gjetur mënyra dhe metoda për ta nxjerrë Arin jashtë vendit. Media moniste e kohës (“Bashkimi”, viti 1946), raporton për një grup nga Tirana, me inicialet A.C, F.B, e A.M që me anë të këmbimit të mallrave, e nxorrën arin drejt Greqisë. Gjithçka u zbulua dhe u mor vesh kur në fund të vitit 1944, forcat greke të EAM kapën në një qytet grek pranë kufirit, një makinë të ngarkuar me Flori që kishte për destinacion Turqinë. Floriri ishte i dy vëllezërve nga Durrësi që kishin në pronësi një fabrikë mielli. Sasia e kapur nga forcat greke, iu dorëzua çuditërisht një komande partizane që qëndronte në qytetin e çliruar të Korçës, raporton media. Dhe pas kthimit të kamionit të floririt në Shqipëri, menjëherë të dy vëllezërve që u vunë nën vëzhgimin e komunistëve, iu bënë kontrolle të imtësishme. Në vitin 1948, atyre iu gjetën të groposura në Tiranë, në vende të ndryshme rreth 45 mijë napolona floriri të barabarta me 300 kilogramë ar. Grupi i Italianëve Italianët ishin ata që krijuan më shumë mundësi biznesi në kohën e paspushtimit. U vendosën në krye të fabrikave të ndryshme dhe në të gjithë sektorët. Shpesh, bashkëpunonin edhe me klasën e borgjezisë shqiptare, por në shumicën e rasteve, sidomos në Shqipërinë e mesme dhe të jugut, operonin të vetëm. Italianët e parë që kishin ardhur me biznese në Shqipëri, kishin arritur të grumbullonin sasira të mëdha të arit vendas. Ata mbetën në vend që nga lufta, dhe Arin e mbledhur, e dërgonin në Itali. Tirana e Vlora, e më pak Durrësi e Korça ishin vendet ku grumbullonin arin. Media raporton për grupin e italianëve kryesuar nga profesor Venanzio Lozzi, në bashkëpunim me Shqiptarë dërgoi në Itali arin e Simoncinit. Profesori Italian shfrytëzoi mjeshtërisht doganat e Vlorës e Durrësit, nëpërmjet korruptimit të punonjësve e që ishin deri diku jashtë kontrollit deri në ato momente. Raportohet se në Itali ka shkuar një sasi e madhe ari e napolonash floriri, por që në media nuk jepet sasia. Venanzio Lozzi apo “doktor Losi”, siç njihej në Tiranë ishte një nga mjekët kirurgë më të mirë në Tiranë, i cili kishte ardhur në Shqipëri vetëm pak ditë pas pushtimit të Shqipërisë më 7 prill 1939. Ai u arrestua dhe u dënua me vdekje me pushkatim në verën e vitit 1946, me akuzën se kishte tentuar të nxirrte jashtë klufirit për në Itali një sasi të konsiderueshme ari të fshehur në barkun e një kufome, të futur në arkivol. Grupi i Korçës: Si e zhvilloi kontrabandën Korça ishte qytet ku biznesi vlonte e borgjezia ishte shumë e pasur. Tatimet e jashtëzakonshme të luftës nuk po iu pëlqenin pronarëve dhe tregtarëve të punishteve të qytetit që u organizuan në një grup nën kryesimin e tregtarit Dh.Z. Fillimisht grupi bëri propagandë kundër tatimeve me arsyetimin se ishin shumë të rënda, dhe kalonin jo vetëm fitimet, por edhe kapitalin. Tregtarët pretendonin se nuk kishin fituar aq shumë dhe thoshin se komisionerët ishin të paaftë të llogarisnin. Për të mos dhënë tatim fitimet dhe për të mos lejuar shtetin t’u sekuestronte sipas ligjit atë që kishin, e fshehën mallin tek të njohurit e tyre ose në vende të fshehta, përgatitur enkas për këtë punë. Mallrat e fshehura i shisnin me çmime të larta nën dorë, duke zhvilluar tregun e zi. Por më shumë se gjithçkaje tjetër, i dhanë rëndësi floririt. Paraja letër (kartmonedha) që grubmullonin nuk i kënaqte. Nuk kishin besim në qëndrueshmërinë e saj. Prandaj ata vendosën që të shisnin vetëm me ar, të cilit, sipas tyre, jo vetëm nuk i humbiste vlera, por i rritej. Për ta realizuar këtë, ranë në marrëveshje me njëri-tjetrin dhe duke hequr me vete sekserët filluan të grumbullonin ar. Organizonin takime të fshehta dhe përdorën parrulla sekrete që të merreshin vesh me njëri-tjetrin. Kur grupi i zbulua nga pushteti komunist, gjatë proceseve gjyqësore, treguan dhe mënyrën sesi arritën të grumbullonin Arin dhe si do ta bënin kontrabandimin e tij. Ata nuk përdoren shitjen e mallit për të grumbulluar ar, por Kartmonedhat i këmbyen me Ar. Të njëjtën gjë, bënë edhe ata që kishin Ar, duke blerë kartmonedha e duke shitur ar, e anasjelltas. Të gjitha këto këmbime nuk bëheshin nëpërmjet bankës, dhe kurse të caktuara nga shteti, por jashtë saj. Këta njerëz arritën që 1 napolon ar, ta shisnin 25 – 40 napolona letër. Grupi i Korçës kishte bërë kontrabandë 5 mijë napolona ar. Të nisur nga fitimet e mëdha, ata nuk u mjaftuan vetëm me grumbullimin e arit, por dhe e nxorrën jashtë shtetit duke blerë mall, të cilin e shisnin vetëm me flori, ose me këmbim malli. Shtëpitë e dyqanet e tyre u kthyen në qendra të kontrabandës dhe veprimeve të tjera në kundërshtim me ligjet, ku shprehej hapur qëndrimi kundër pushtetit komunist. Organet e Sigurimit duke ndjekur veprimtarinë e këtyre grupeve, fokusuar kryesisht tek urrejtja që ata shprenin kundër Pushtetit Popullor, zbuluan ndër të tjera se ata bënin edhe kontrabandën e Arit. Masa e parë që u mor për kontrollin e monedhës ishte sulsazhim i dhe kishte dy qëllime kreysore: së pari, të kontrollonte gjendjen e lekut në prerje kartmonedha, sepse, siç dihet (shkruhet në media), pushtuesit kishin abuzuar në këtë drejtim dhe kjo kishte shkaktuar inflacion dhe, së dyti, duke vënë kufizime në sulsazhim, pakësoheshin kartmonedhat e tepërta dhe krijohej njëfarë stabiliteti. Kjo masë nuk dëmtonte aspak shtresat e varfëra e të mesme të fshatit e të qytetit, sepse sasia e hollave që u lihej ishte e mjaftueshme kundrejt të ardhurave dhe rezervave që mund të kishin. Veprimtaria e këtyre grupeve u shtri edhe nëshpërndarjen e të hollave nësa më shumë njerëz që të sulsazhonin sa më shumë në kundërshtim me ligjin dhe “të shpërblenin” këmbyesat për “nderin” që u bënin. U zbuluan mjaft prej tyre. Shumica u zbulua pas spiunimit të qytetarëve dhe fshatarëve që i denonconin. Jo pak ndikuan edhe nënpunësit që bënin sulsazhimin dhe nga persona të ndërgjegjshëm që u ofronin rryshfete, por edhe organet e sigurimit dhe policisë nuk mbeteshin pas në këtë drejtim. Falsifikimi i vulave në kartmonedha në Shkodër Grupe individësh punuan edhe për të falsifikuar vulat e sursazhimit. U zbuluan një grup prej pesë vetësh në Shkodër i cili përgatiti një vulë falso. S.Z. , i njohur si kundërshtar i komunizmit ra në kontakt me M.S., me punë piktor. Por organet e punëve të brendshme në Shkodër, u sinjalizuan se një grup njerëzish kanë bërë një vulë false dhe po sursazhojnë monedhën dhe i zbuluan në kohë. Përgatitja e vulës falso ju bë e njohur të gjitha rretheve dhe bankat filluan të ushtronin kontroll të rreptë mbi këtë. Italiani falsifikator në Tiranë Banka e Tiranës kapi një kartmonedhë me vulë false, por nga ekspertiza rezultoi se nuk ishte karakteristikat e asaj të Shkodrës. U vunë në dijeni organet e punëve të brendshme të cilat morën një seri masash dhe zbuluan se ishte përgatitur nga italiani Marcelo Serafini. Në vazhdim të masave për forcimin e monedhës ishte dhe ajo që u mornë 15 korrik 1946 për këmbimin e monedhës. Kjo masë ishte më e avantazhuar se sursazhimi dhe kishte pikësynim kryesor verifikimin dhe deri në një farë mase, kufizimin dhe kontrollin e kartmonedhës. Shrtesat e pasura e pritën përsëri shumë keq një vendim të tillë dhe u hodhën të gjithë kundër për ta sabotuar. Ata krijuan një gjendje alarmi duke propaganduar “se si sursazhimi dhe këmbimi i monedhës ishin dy anë të një medalje që pasuronin shtetin dhe varfëronin popullin”; “se shteti grumbullonte paratë e popullit”, e të tjera. Edhe në këmbimin e monedhës, të pasurit përdorën po ato forma që përdorën për sursazhimin si dhënia e emrave fals, dhënia e parave për t’ja u këmbyer të tjerët me rryshfete, e të tjerë. Shumica e zbullimeve në mashtrimin për këmbimin e monedhës u bënë nga populli, nga nënpunësit e këmbimit, të cilët ishin zgjedhur nga njerëzit më të besuar. Ekzekutimi në Vlorë i togerit hajdut të floririt Të vjetrit tregojnë se kur është ekzekutuar në“Pusin e Mezinit”, toger S. H, një numër i madh burrash nga Vlora shkuan për ta parë nga afër të ekzekutuarin. Togeri ishte i njohur dhe i urryer në Vlorë, për dhunën që ushtronte në kërkim të mbledhjes së floririt, kryesisht në radhët e popullsisë çame. Në vitin 1950, ai vrau shtetasin M.V kur ky i fundit ndodhej në kodrën e Topanasë. Pasi e vrau i kontrollonte xhepat se mos i gjente flori. Në vazhdim vrau myzeqarin V. Ll. Nga torturat në paraburgim, togeri tregoi dhe u provua se kishte torturuar shtetasit A.B., I.B, M.B., B.Sh. Shtetasit I.B. i mori 400 napolona flori dhe nuk i dha ndonjë dokument. Edhe pse i morën floririn, e dënuan me një vit burg. Në vitin 1947, shtetases N.S. e cila kishte mbetur e ve me një djalë 7 muajsh në gji, pas presioneve e dhunës së ushtruar për të nxjerrë floririn e fshehur, i morën të vetmen monedhë floriri që i gjetën në shtëpi. Rastet e shumta të dhunës deri në vrasje të këtij togeri, e detyruan pushtetin komunist ta dënonte me ekzekutim. Ai në vitet e mbledhjes së floririt, ishte kthyer në tmerrin e banorëve, kryesisht, të popullsisë çame në zonën e Vlorës. (Të dhënat janë marrë me shkurtime nga një artikull në gazetën lokale “Zëri i Vlorës”, viti 1992) Ku u grumbullua ari! Deri në kohën kur u prishën marrëdhëniet midis Shqipërisë dhe Jugosllavisë, ari i grumbulluar shoqërohej në Bankë. Një ditë u dha urdhëri që ari të largohej nga Tirana dhe të dërgohej në Skrapar, diku në mal të Tomorit, në një vend sekret. Dëshmitarët e kohës tregojnë se thesari u transportua gjatë natës me një kamion ushtarak, ndërkohë që një tjetër makine e shoqëronte me roje të armatosur. Sulsazhimi- 4 profesorë ekonomie, vetëm 1 e njeh si procedurë Për të përgatitur këtë dossier të mbledhjes së Arit të Shqipërisë, në shtypin e kohës haset gjerësisht fjala SULSAZHIM. Në kohën e sotme kjo fjalë nuk është e përdorshme dhe gazetarëve të revistës Newsbomb.al iu desh një kohë e gjatë për të kuptuar se çdo të thoshte kjo fjalë dhe si është konteksti që është përdorur ajo. Pasi pyetëm shumë profesorë ekonomie të kohës së sotme, në katër kontakte, askush nuk e kishte idenë se pse përdorej kjo fjalë atëmot dhe çdo të thoshte. Përgjigjen për këtë e dha vetëm profesor Llazi Balliu. Ky i fundit, deri në fillim të viteve 2000 ka shërbyer si drejtor i kontabilitetit dhe financave te ish-Banka e Kursimeve. “Në atë kohë në qarkullim ishte franga shqiptare dhe franga ari shqiptare në kartmonedha. Dhe këto, gjatë luftës, u emetuan shumë edhe sepse një pjesë e ushtrisë gjermane paguhej me franga shqiptare. Në atë kohë, franga qarkullonte edhe në Kosovë, Maqedoni sepse kufijtë ende nuk ishin mbyllur hermetikisht. Kur ndërroi pushteti, gjëja e parë ishte kontrolli për karmonedhën ekzistuese në dy plane: për inflacionin dhe për shkak të ndryshimit tërësor të strukturës së drejtimit të shtetit. U kalua në shoqëri të kontrolluar. Kërkohej vënia dore te monedha në qarkulim. Dhe mundësitë ishin të vogla për atë kohë. U mendua që të bëhej ajo që njihet si “sulsazhimi”, ose vulosja e gjithë kartmonedhave që do të hidheshin në qarkullim për t’u përdorur. Kjo zgjati për një periudhë të shkurtër kohore. Të gjithë njerëzit që kërkonin monedha duhet t’i çonin në Bankë dhe t’i merrnin të vulosura. Vulosja apo Sulsazhimi bëhej në shtypshkronjën e Bankës së Shtetit shqiptar. U arrit që të mblidhej një sasi e konsiderueshme e kartmonedhës. Një pjesë e asaj që nuk u paraqit në bankë, doli jashtë funksionit. Gjithë kjo procedurë zgjati deri në 1945. Sulsazhimi u bë në periudhë të shkurtër, monedhat e vulosura qarkulluan derisa u zëvendësuan në ‘47 me lekun që u printua në Jugosllavi. Kur doli leku i parë, u bë këmbimi i frangave: 1 frangë e re me pesë franga të vjetra; dhe më pas u bë këmbimi nga franga në lekë në raportin 1 frangë me 9 lekë”, sqaron Llazi Balliu për revistën Newsbomb.al.

Kontrabanda e AR-it, si dolën jashtë vendit napolonat e floririt

Ergys Alushi, Vlorë

Artikuj të ngjashëm Artikuj

25 vjet nga Tragjedia Otranto, “Titaniku i të varfërve”

Shpellat e jugut, monumente të braktisura dhe të harruara nga shteti

PRINCI QË NGATËRROI BALLKANIN

Futboll, Teatër dhe Luftë gjermano-shqiptare

Shqiptarët kumarxhinj në varfëri

28 apo 29 Nëntor Dita e Çlirimit? Letra e partizanit “ANONIM” përballë buletineve zyrtare të kohës

Artikujt më të lexuar

POLICËT e lënë rrugëve: Pa bukë, të pasiguruar e pa shtesë page jashtë orarit

Zengjinet e qeverisë

Ori Nebiaj për politikën dhe filizat e reja të dashurisë

Grinta prej Grifshe e Gridës

VALENTINA DUKA: Gabimi më i madh në jetë kur i thashë “PO” Lulzim Bashës

Rinia e një diktatori që s’e donte artin

“Non grata”? Tronditja amerikane për Shqipërinë

Kontaktet

Kategori

Mirëse u ktheve!

Hapni një llogari të re!

Merrni fjalëkalimin tuaj

Je i sigurt që dëshiron ta zhbllokosh këtë artikull?

Are you sure want to cancel subscription?

Kontrabanda e AR-it, si dolën jashtë vendit napolonat e floririt

Ergys Alushi, Vlorë

Mbështetni autorët dhe abonohuni në përmbajtje

Shkarko

Zblloko Artikullin

Artikuj të ngjashëm Artikuj

Artikujt më të lexuar

Kontaktet

Kategori

Mirëse u ktheve!

Hapni një llogari të re!

Merrni fjalëkalimin tuaj

Je i sigurt që dëshiron ta zhbllokosh këtë artikull?

Are you sure want to cancel subscription?