FITUESIT DHE HUMBËSIT E VITIT 2023

Ekonomia u rrit gjatë vitit që po mbyllim, po ndërsa disa sektorë qëlluan me fat e disa të tjerë thelluan fitimet për shkak të strukturës së tregut, qindramijra shqiptarëve iu shtuan kostot e jetesës duke thelluar pabarazinë. E si na shkoi ky vit shkurtimisht? Qarkulluam më shumë, por familjet shqiptare u bënë më të varfëra. Bizneset e mëdha, ato që importuan, shtuan me miliona euro fitimet e tyre. Rradha 1, karrigia 1, për nga fitimi janë bankat, e pas tyre, kompanitë e ndërtimit, telefonisë, e deri tek Inceneratori i sekuestruar i Tiranës shtuan fitimet gjatë këtij viti. Ata me të cilët duhet të mbijetoi ekonomia shqiptare, prodhuesit, bujqësia, fasoneria e shumë shërbime të tjera, patën një vit me bilance negative. Gjithçka që duhet të dini për analizën ekonomike të vitit që po lëmë pas… Retrospektivë në një dekadë: Rritje ekonomike, por thellim i pabarazisë! Ka dy tregues të rëndësishëm që pasqyrojnë fuqinë e një ekonomie, rritjen e saj dhe kontributin që jep në mirëqënien e qytetarëve: rritja ekonomike e shprehur në vlerë dhe prodhimi i brendshëm bruto për frymë. Fuqia kryesore e një ekonomie është prodhimi i mallrave dhe shërbimeve e konvertuar në vlerë monetare që përfiton nga shitja e tyre. Sa më të larta të jenë këto vlera, aq më e madhe është dhe sasia e parave që hyn dhe qarkullon në ekonomi dhe shpërndahet në popullatë përmes taksave, vendeve të punës dhe shtimit të zinxhirit të konsumit. Nisur nga kjo, po të shohim me këto syze ekonominë shqiptare do të dallonim që në një dekadë, nga viti 2013 deri në fund të vitit 2023, prodhimi kombëtar i vendit gati është dyfishuar. Prodhimi i brendshëm bruto i Shqipërisë në vitin 2013 ishte 13 miliard euro dhe ka arritur në vlerën 23 miliard euro në vitin 2023, ndërsa të ardhurat për frymë janë rritur nga 4700 euro për banor në 8160 euro. Grafik. Rrtija ekonomike në vlerë nominale (mld euro) 2013 13.5 2023 23.1 2024 (projeksion) 24.3 Duke marrë në analizë këto të dhëna, do të arrinim në konkluzionin se ekonomia e vendit ka arritur që të shtojë vlerën e saj dhe të ndikojë në rritjen e mirëqënies së qytetarëve. Por këtu do të na duhej të bënim një tjetër ushtrim aritmetik: a është transmetuar rritja ekonomike në mënyrë të njëtrajtshme për të gjithë? Kështu, nëse marrim të mirëqënë se rritja ekonomike për frymë në Shqipëri është 8160 euro, atëherë të ardhurat mujore për një banor duhet të ishin 680 euro, dhe për një familje me katër antarë 2720 euro! Por kjo e dhënë rrëzohet nëse merr në analizë këta tregues: 1). Pensioni mesatar në Shqipëri është 200 euro në muaj, vlerë poshtë nivelit të minimumit jetik për 700 mijë individë që jetojnë me pension dhe në të njëjtën gjendje janë dhe 65 mijë familje të tjera të cilat marrin ndihmë ekonomike 60 euro në muaj, ndërsa vlera të ngjashme përfitojnë dhe mbi 140 mijë persona me aftësi të kufizuar. Afërsisht një e treta e popullatës ka të ardhura mujore poshtë ose në të njëjtat vlera me kufirin e varfërisë 6.7 euro në ditë. 2). Një tjetër tregues është paga mesatare, e cila në fund të vitit 2023 arriti në 690 euro, por nëse shohim degët e ekonomisë që kanë nivelin më të lartë të punësimit ndërtimi, shërbimet, industria, tregtia dhe bujqësia, niveli i pagave në këta sektorë varion nga 470 deri në 550 euro në muaj. 3). Nëse këtyre të dhënave do t’i shtonim dhe një tregues tjetër indirekt që del nga shpenzimet mujore për konsum të familjeve në bazë të anketës vjetore të buxhetit të familjeve që realizon Instituti i Statistikave, do të rezultonte se shpenzimet mesatare të një familje me katër antarë në Shqipëri, janë rritur nga 680 euro në vitin 2013 në 866 euro në vitin 2023. Rritja e shpenzimeve për jetesën është 27% më e lartë se një dekadë më parë, kur ekonomia në vlerë është shtuar me 170%. 4).Në vitin 2013, 66% e shpenzimeve të një familjeje në Shqipëri shkonte për ushqim, kujdes shëndetësor, transport, energji, ujë dhe banesë. Sot 60% e shpenzimeve të tyre shkojnë për të njëjtat nevoja, që konsiderohen të domosdoshme. 40% e buxhetit të familjeve ka si zë kryesor ushqimin, ndërsa mesatarja e vendeve të Bashkimit Europian është për shpenzimet për ushqime është 32%, dhe një pjesë e konsiderueshme shkojnë për art, kulturë dhe veshje. Çfarë ka ndodhur?! Ekonomia shqiptare është rritur, por nga rritja e saj kanë përfituar një numër i vogël individësh që zotërojnë kompani që kanë kontrata publike, tregje të caktuara me ligj ose që kanë përfituar nga krizat. Në krizën e fundit të inflacionit, çmimi i energjise elektrike pasuroi disa prodhues dhe tregtarë të energjisë elektrike, ndërsa rëndoi me një faturë në vlerë 260 milion euro në buxhet për t’u përballuar nga taksapaguesit. Pa mbaruar mirë efektet e kësaj krize, sektori prodhues i vendit po rrezikon të dobësohet për shkak të luhatjeve të kursit të këmbimit, sfidë që do t’i shoqërojë këto industri dhe në vitin 2024. KUSH FITOI MË SHUMË? Kriza inflacioniste e fundvitit 2021 dhe vitit 2022 kanë rritur të ardhurat për disa industri në vendin tonë, duke i transmetuar kostot konsumatorit. Bilancet e depozituara në Qendrën Kombëtare të Biznesit nga korporatat kryesore në vend tregojnë se këtë vit kanë qënë të larta, dhe se pjesa më e madhe e sipërmarrjeve ndanë divident. Bankat Sektori bankar po përjeton periudhën më të artë në historinë e bankingut në Shqipëri. Vitin e shkuar 11 grupe bankare që operojnë në vendin tonë realizuan një fitim në nivelin 212.5 milion euro, ndërsa këtë vit fitimet duken se do të jenë edhe më të larta. Sipas bilanceve paraprake, vetëm për periudhën 9-mujore nga muaji janar deri në shtator, fitimi pas taksave kap vlerën 222.7 milion euro. Tendencat në rritjen e normave të interesit projektojnë rritje të mëtejshme për paratë që do të ndajnë pronarët e bankave. Diferenca mes shpenzimeve që bankat në Shqipëri kanë për interesat ndaj depozituesve dhe atyre që paguajnë interesat e kredive, është i lartë. Në fund të vitit të shkuar sistemi bankar akumuloi nga interesi i huave të dhëna 607 milion euro, por shpenzoi për të paguar interesat e individëve që kanë kursime në banka vetëm 87 milion euro, gati 7 herë më pak. Vitin e shkuar bankat arkëtuan edhe 149 milion nga gjobat dhe komisionet bankare që faturojnë për shërbimet e tyre, ndërsa vetëm për 9 muajt e parë të këtij viti të ardhurat nga komisionet rezultuan 125 milion euro. Rritja e mëtjeshme e normave të interesit e udhëhequr nga një politikë frenuese monetare që ka për qëllim uljen e inflacionit, do të vazhdojë të bëjë këtë sektor fitimprurës, por do të rëndojë sektorin privat dhe individët që kanë një kredi për të paguar, por nga ana tjetër do të rrisë dhe presionet për rritjen e numrit të huave me probleme. Ndërtimi Sektori i ndërtimit vazhdon për vitin e katërt rresht që të jetë motorri kryesor i rritjes së ekonomisë shqiptare. Në vitin 2022 prodhimi në vlerë monetare në këtë industri kapi shifrën 2.3 miliard euro, ndërsa sipas të dhënave të gjysmës së parë të vitit 2023, ndërtimi ishte sektori me peshën kryesore në rritjen e ekonomisë së vendit dhe dega me rritjen më të lartë, 14%, krahasuar me një vit më parë. Lejet e ndërtimit të miratuara nga bashkitë dhe Këshilli Kombëtar i Territorit vitin e shkuar kapën vlerën e 1.13 miliard eurove, ndërsa për 9-mujorin e këtij viti, vlera e lejeve të ndërtimit ishte 640 milion euro, shumica, 390 milion për qëllim rezidencial dhe pjesa tjetër për ambiente tregtare dhe infrastrukturë publike. Një tjetër tregues që ka patur peshë në rritjen e sektorin të ndërtimit vitit e fundit është financimi me 900 milion euro i programit të rindërtimit, pas tërmetit të 26 nëntorit 2019, ku vetëm 170 milion euro janë alokuar këtë vit. Telekomunikacioni Nëse vendet më të zhvilluara të globit sot po arrijnë të prodhojnë vlerë të shtuar dhe fuqi eksporti përmes teknologjisë së informacionit, Shqipëria është ende në fazat fillestare të fuqizimit të kësaj industrie. Pavarësisht kësaj, tendenca në rritje e qytetarëve, bizneseve dhe administratës publike për të marrë shërbime në fushën digjitale ka sjellë rritje të industrisë së telekomuniakconit. Kompanitë që ofrojnë shërbimin e interentit kanë rritur çdo vit si numrin e përdoruesve ashtu dhe të ardhurat që gjenerojnë, ndërsa kompanitë e telefonisë celulare mbeten në një treg të qëndrueshëm, me rritje të xhiros dhe kanë konsoliduar strukturën. Kompania ‘One’ rriti të ardhurat në 30 milion euro nga 27 milion në vitin 2021, por pati një bilanc financiar negativ në vlerën e afro 5 milion eurove, ndërsa Vodafone nuk ka depozituar ende të dhënat financiare, por sipas të shifrave zyrtare udhëhoqi tregun duke dominuar 51.8% të tij. Një pjesë e mirë e kompanive që ofrojnë shërbime në fushën e mallrave teknologjisë kanë njohur vitet e fundit një rritje të qëndrueshme, kjo dhe nga mbështetja me kontrata publike për shkak të politikave të qeverisë për digjitalizimin e shërbimeve. Kuvendi i Shqipërisë uli taksën në 5% për fitimet e kompanive në fushën e zhvillimit të teknologjisë, por pavarësisht kësaj, zhvillimi i inovacionit në këtë sektor mbetet në fazat fillestare, ndërsa shumica e firmave kanë rolin e rishitësit të produkteve që prodhohen jashtë vendit. Një pjesë e mirë e këtye kompanive kanë realizuar fitime nga kontrata që kanë me shtetin dhe tregu duket se do të jetë premtues dhe vitin e ardhshëm, pas prezantimit të platformës nga kryeministri Edi Rama për përfshirjen e intelegjincës artificiale në punën e administratës, që nga vlerësimi i procedurave të prokurimit publik, deri te përshtatja e legjislacionit të Shqipërisë me atë të Bashkimit Europian gjatë fazës së negocimit të kapitujve për antarësim në BE. Importuesit Po të ndanim me një fjali fituesit dhe humbësit e këtij viti, do të shkruanim shkurt: fituan importuesit dhe humbën eksportuesit. Kompanitë që janë përfaqësuese të lëndëve që prodhohen jashtë vendit duket se kanë patur një vit të kënaqshëm. Rritja e inflacionit ka sjellë fitime më të larta për ta, por dhe kursi këmbimit i ka favorizuar jo pak. Bizneset në fushën e tregtisë së ushqimeve, karburanteve, cigareve dhe pijeve alkoolike dhe mallrave të luksit, janë pjesë e listës së kompanive me xhiron më të madhe gjatë vitit 2022. Biznesi i karburantit udhëheq bashkësinë e importuesve me 2.2 miliard euro xhiro, duke rritur të ardhurat me 660 milion euro, krahasuar me vitin 2021. Shitjet kryesore të këtij produkti i dominon shoqëria Kastrati me 930 milion euro naftë të shitur, e ndjekur nga Gega Oil me 442 milionë euro, Europetrol Durrës me 180 milion euro, Eroil me 157 milion euro dhe Bolv Oil me 123 milion euro. Të pesta kompanitë e mëdha të tregtimit të karburantit kanë realizuar vitin e shkuar një fitim neto 20 milion euro nga aktiviteti i shitjes. Ata që kanë humbur dhe që për një pjesë prej tyre po diskutohet mbijetesa janë prodhuesit dhe eksportuesit. Sfidat në gjetjen e tregjeve të reja pas pandemisë dhe inflacioni dobësoi një pjesë të bizneseve në sektorin e bujqësisë, fasonerisë, përpunimit dhe minierave, dhe pse për këto të fundit situata e çmimeve të larta inflacioniste i ka sjellë në sektorët më fitimprurës. Kurum International dhe Albchrome ishin dy kompanitë me fitimet më të larta për vitin 2022, ndërsa pjesa tjetër e sektorit prodhues pati një performancë të dobët dhe një vit me fitime të tkurrura ose pa rritje. Luhatjet në kursin e këmbimit me dobësimin e monedhës europiane, goditën sektorin që shet jashtë Shqipërisë dhe fuqizuan importuesit. Energjia Prodhuesit e energjisë patën një nga vitet më të lira në historinë e tyre si koncesionarë të hidrocentraleve në Shqipëri. Fitimet të mira patën dhe hec-et e vogla të cilat kanë të lidhura kontrata me shtetin dhe e shesin energjinë me një çmim më të lirë se në bursa, por fitimet më të larta ishin për tre prodhuesit e pavarur, Devolli Hydropoëer, Kurum dhe Ayen Enerji. Çmimet e larta të energjisë elektrike bënë që tregu i shitjeve të arrinte vlerat e 1 miliard eurove. 5 kompanitë kryesore të tregtimit të energjisë elektrike, që nuk janë prodhuese kanë arritur të fitojnë 157 milion euro gjatë vitit 2021 dhe 2022 për shkak të çmimeve të larta të krizës, të udhëhequr nga kompania GSA, Enert Trade, Info Telecom, TID dhe Noa Energy. Turizmi Fjalë, më shumë se sa shifra. Vlera e shtuar e sektorit të turizimit sipas të dhënave të INSTAT nuk është në vlera që t’i përgjigjet ritmit të 10 milion turistëve në Shqipëri, por po të llogarisim informalitetin e lartë që ka kjo industri, mund të themi se ky vit, sidomos po të krahasohet me vitet e tjerë, nuk ka qënë i keq. Të dhënat zyrtare të të ardhura nga turizmi flasin për 1.66 miliard euro të shpenzuara në Shqipëri dhe 776 milion euro të shpenzuara nga shqiptarët për të pushuar jashtë vendit, duke patur një bilanc pozitiv me 885 milion euro. FITUESIT E PARAVE PUBLIKE Kompanitë në fushën e sektorit të punëve publike dominuan të ardhurat që dalin nga buxheti i shtetit, ndërsa firmat koncesionare vazhduan të arkëtojnë miliona euro dhe gjatë këtij viti. Gjoka Konstruksion Kompania Gjoka Konstruksion do të marrë këtë vit 35 milion euro për kontratën e rrugës së Arbrit dhe 8 milion euro të tjera nga punë të kontraktuara në vepra të tjera publike, ndërsa është dhe nënkontraktor në veprën më të financuar këtë vit, Tunelin e Llogarasë. Kastrati Group Kompania Kastrati ka arkëtuar 30 milion euro nga kontratat që ka me institucionet publike për furnizimin me karburant, ndërsa të ardhurat nga koncesioni i Aeroportit të Tiranës arritën 83 milion euro, nga të cilat 36 milion euro fitim pa zbritur peshën e taksave. Koncesionarët e shëndetësisë Buxheti i shtetit ka derdhur gjatë vitit 2023, 52 milion euro për katër shoqëritë koncesionare në fushën e shërbimeve shëndetësore, Sani Service, 3P Life Logistic, Laboratory Netëorks dhe Dia Vita. Inceneratori i Tiranës Kompania Integtrated Energy Bv Spv ka arkëtuar 10 milion euro për kontratën që ka me shtetin shqiptar për menaxhimin e mbetjeve në kryeqytet. Edhe pse është në sekuestro nga Prokuroria e Posaçme, kompania vijon të arkëtojë tarifën për depozitimin e mbetjeve pasi kontrata mbetet në fuqi dhe administrimi financiar bëhet nën mbikqëyrjen e një administratori të caktuar nga shteti. Situata me pagesat do të vijojë kështu deri në marrjen e një vendimi final nga gjykata për konfisikimin e shoqërisë. SFIDAT E VITIT 2024 Inflacioni dhe normat e larta të interesit do të shoqërojnë edhe vitin e ardhshëm dhe pse pritet një rikthim në objektiv i indeksit të rritjes së çmimeve në fund të vitit. Konsumatorët do të vazhdojnë të paguajnë më shumë për mallrat dhe shërbimet që blejnë, ndërsa sfida mbetet në reagimin e sektorit privat për rritjen e pagave, pas vendimit që ka marrë qeveria për administratën publike. Shtrenjtimi i financimit dhe kosto e lartë e kësteve të kredisë do të shoqërojë individët dhe bizneset dhe për vitin e ardhshëm. Në kohën kur kredia është e shtrenjtë, investimet në sektorin privat dhe hapja e vendeve të reja të punës frenohet, por lulëzon një tjetër kategori, ata që kanë paratë! Nëse dikush ka ‘cash’ është koha më e mirë për investime dhe për gjetje tregjesh, mundësish dhe okazione. Kredia e shtrenjtë duket se do t’i hapë rrugë investimeve të mëtejshme me para jo formale në sektorin e ndërtimit duke i dhënë potencial edhe për vitin e ardhshëm. Megjithatë tregu imobiliar pritet të jetë i pastabilizuar për shkak të varësisë që ka fuqia blerëse nga kredia bankare. Rritja e normave të interesit mund të shtyjë për më vonë planin e qytetarëve për të gjetur një banesë. Nëse nuk gjendet një zgjidhje për marrëveshje në caktimin e kursit të këmbimit mes bankave dhe grupit të bizneseve që lidhin kontrata me jashtë, viti i ardhshëm do të vijojë problematikën në tkurrjen e më tejshme të fitimeve të sektorit të fasonëve, turizmit dhe agropërpunimit, për shkak të efektit kontabël që jep mbiçmimi i monedhës vendase. Gjatë këtij viti, rritja e sektorit të turizimit u amortizua në një pjesë të konsiderueshme nga efektet e zhvlerësimit të valutave. E fundit por jo nga rëndësia, pritet me interes zhvillimi i tregut të teknologjisë së informacionit dhe mënyrës se si do të përshtatë të dhënat shkencore nga inteligjenca artificiale administrata publike dhe tregu. A do të përfitohet vetëm në terma aftashkurtër të përfitimit të shërbimeve publike apo të do të ketë përpjekje për marrjen e nismave dhe hapjen e laboratorëve të shkencës së të ardhmes duke përfituar dhe nga një personalitet me origjnë shqiptare që udhëheq zbulimet në këtë industri?

FITUESIT DHE HUMBËSIT E VITIT 2023

Nga Ola Xama

Artikuj të ngjashëm Artikuj

“PLAKJA” E SHQIPTARËVE

Si u përfshi FMN në një fushatë mediatike në mbrojtje të Bankës së Shqipërisë

‘Peshkaqenët’ e kredive

SA NA KUSHTON KORRUPSIONI

Kontradiktat e ekonomisë së kullëzimit

PIRAMIDAT e reja “moderne”

Artikujt më të lexuar

Gjergj Luca, kryeoligarku i Shkrimsit, rebeli që grisi diplomën për t’u bërë biznesmen

Inva Mula: Unë sopranoja e parë shqiptare në skenat evropiane

Bjeshkët që marrosën turistët: Nga më e bukura Zoj, tek Xhubleta

102 kontejnerët me ngarkesën e errët të maskuar nën hijen e portit

PORTO PALERMO, Ferri i të internuarve në Kalanë e bukur të Vasiliqisë

JETA E NATËS NË VITET ’90, NGA DISKO ALBANIA DHE MARIKAJ TE BUZUKËT E PARTYT RAVE

Lojrat Olimpike gradojnë dy rusë në “Kolonelë” shqiptarë

Kontaktet

Kategori

Mirëse u ktheve!

Hapni një llogari të re!

Merrni fjalëkalimin tuaj

Je i sigurt që dëshiron ta zhbllokosh këtë artikull?

Are you sure want to cancel subscription?

FITUESIT DHE HUMBËSIT E VITIT 2023

Nga Ola Xama

Mbështetni autorët dhe abonohuni në përmbajtje

Shkarko

Zblloko Artikullin

Artikuj të ngjashëm Artikuj

Artikujt më të lexuar

Kontaktet

Kategori

Mirëse u ktheve!

Hapni një llogari të re!

Merrni fjalëkalimin tuaj

Je i sigurt që dëshiron ta zhbllokosh këtë artikull?

Are you sure want to cancel subscription?