Prilli i Mbretit ZOG, “poterja me pushkë” kundër italianëve

Pushtimi i beftë i Ukranës nga Rusia dhe rezistenca e Presidentit ukrainas Zelenski janë lajmi i ditës. Sulmi rus ngjason shumë me sulmin fashist ndaj Shqipërinë në 7 Prillin e largët të 1939. Por ndryshe nga situata e sotme, në 7 Prill 1939, Shqipëria u sulmua nga vendi më aleat i saj dhe nuk iu dha ndihmë ndërkombëtare përveç solidaritetit të zakonshëm. Por debati për rezistencën shqiptare vijon ende. Mbreti Zog nuk pranoi ultimatumin Italian për t’u kthyer në një mbret dhe shtet kukull i Italianëve, por iku nga Shqipëria 2 ditë pas pushtimit. Teksa një pjesë e quan tradhëti këtë veprim, në dritë dalin fakte të reja. Një ditë para pushtimit, Zogu mblodhi Parlamentin dhe për herë të parë kemi fjalimin e tij para deputetëve dhe qendrimin e Parlamentit shqiptar. Gjithashtu, trupat shqiptarë të Zogut zhvilluan luftë të ashpër me italianët në Durrës duke i lënë në det për disa orë ndërsa besohet se vranë deri 400 ushtarë. 6 orët e rezistencës së Zogut nuk mjaftuan për ndërkombëtarët e asaj kohe, por as për Zogun i cili njihte limitet e ushtrisë shqiptare. Ai zgjodhi të kundërshtojë pushtimin dhe u largua të vazhdojë rezistencën jashtë vendit. Por cila ishte dinamika e zhvillimeve që çoi në përplasjen me armë në 7 prill 1939? Mëngjesin e datës 5 prill, 2 ditë para pushtimit, Mbretëresha Geraldinë lindi trashëgimtarin Leka. Situata duket sikur ktheu tërësisht dhe në rrugët e Tiranës nisi festa. 101 të shtëna topash u shkrehën për të kremtuar ngjarjen dhe Pallati Mbretëror u kthye në një vend pelegrinazhi për të uruar Mbretin Zog. Mes tyre ishte edhe çifti Jakomoni, ambasadori italian në Tiranë. Pas urimit për lindjen e trashëgimtarit Leka, Jakomoni i dorëzoi Zogut ultimatumin përfundimtar, duke i lënë kohë vetëm 24 orë të përgjigjej. Në momentin më delikat dhe krejt pabesisht, bashkë me urimin për lindjen e trashëgimtarit, italianët i dhanë Zogut vetëm 24 orë të pranonte ultimatumin e nënshtrimit. Traktati (ultimatumi) prej 8 pikash ishte një kapitullim për sovranitetin shqiptar, aq sa edhe vetë Jakomoni besonte se ishte tepër i ashpër. Mbretit iu dorëzuan në dorë 8 pikat dhe iu kërkua përgjigje sa më shpejt. Tri pika të tij ishin të pagëlltitshme. Konkretisht, kërkohej zbarkimi i trupave italiane pa kushte, drejtimi i ministrive shqiptare nga sekretarët italianë si dhe qytetarët italianë në Shqipëri të gëzonin të njëjtat të drejta politike dhe civile si shqiptarët. Mëngjesin e datës 6 Prill, Jakomoni kërkoi takim me Mbretin Zog, të cilit i vuri para mesazhin e Musolinit që priste përgjigje para orës 12.00. Krejt i qartë për pasojat, siç raportonte Jakomoni, Zogu i tha se ai personalisht s’mund të merrte angazhime dhe s’mund të kërkonte asnjë modifikim, pa dëgjuar sërish mendimin e qeverisë dhe të Parlamentit Shqiptar. Por Zogu i tha hapur se pranimi i kërkesave ishte kundër nderit të tij dhe e vetmja gjë që i kërkoi Jakomonit ishte më shumë kohë, të paktën 6 orë më shumë. Por trupat italiane tanimë, ishin nisur drejt Durrësit. Fjalimi në Parlament Teksa mjetet diplomatike dukej se po shteronin, Mbreti Zog mblodhi një përfaqësi të Parlamentit pasditen e 6 prillit, 2 deputetë për prefekturë, për t’i vënë në dijeni të ngjarjeve. Takimi i mbyllur u mbajt shënim nga deputeti më i ri, gazetari i talentuar Zoi Xoxa, i cili e dokumentoi në kujtimet e tij ngjarjen. Zogu e theu i pari heshtjen dhe iu drejtua deputetëve: “Zotërinj deputetë, Shqipëria është në rrezik. Ka disa kohë që Italia n’a ka dërguar një ultimatum, të cilit i erdhi koha ta shpallim. Të parët duhet të merrni dijeni ju, përfaqësuesit e popullit. Gjer më sot e kemi mbajtur të fshehur, se kemi menduar se mund ta zbusnim atmosferën me demarshe diplomatike. Por Italia duket e patundshme në pretendimet e saj. Për të mos e acaruar gjendjen, duke shpresuar deri në fund, edhe tani menduam të mos e shpallim këtë memorandum në një mbledhje të hapur të Parlamentit dhe të shkaktonim një debat publik. Kjo do të thoshte prerja e marrëdhënieve diplomatike me Italinë dhe prerja e tyre, në këto rrethana, do të thotë luftë. Ne përpiqemi, me urtësinë më të madhe, ta largojmë sa më shumë këtë çast tragjik. Megjithatë, erdhi koha që ju ta thoni fjalën tuaj dhe të merrni përgjegjësinë tuaj karshi kombit. Ju do ta dëgjoni tani memorandumin tekstualisht dhe do të shfaqni lirisht mendimin tuaj, pa druajtjen më të vogël, duke më konsideruar edhe mua, në këtë çast, vetëm një shokun tuaj”. Ministri i Jashtëm, Libohova e lexoi traktatin e italianëve dhe deputetët i mbuloi heshtja. I pari deputet që pyeti, Hafëz Xhemali, kërkoi të dinte nëse vendet e mëdha dhe fqinjët janë në dijeni. Ministri Libohova shtoi se, mjerisht, Shqipëria ishte lënë në mëshirë të fatit. Më pas, një grup deputetësh filoitalianë, si Fejzi Alizoti, tentuan ta qetësonin situatën, duke thënë se Italia nuk kishte interes ta shkelte pavarësinë shqiptare dhe: “Edhe ne duhet t’i kuptojmë nevojat e saj ekonomike dhe strategjike”. Por deputeti që elektrizoi sallën ishte Thoma Orollagaj, i cili kërkoi rezistencë, duke shtuar: “Po të jemi të zotët të rezistojmë edhe për një kohë të shkurtër, keni për të parë që nga çdo anë do të kemi ndihmë, më parë tërthorazi dhe fshehtazi, por më vonë haptazi”. Fjala e deputetit patriot ngriti peshë sallën e vogël dhe Mbreti për herë të parë e shkeli protokollin, duke e kaluar kutinë e cigareve të veta për të gjithë parlamentarët e pranishëm. Mehdi Frashëri kërkoi rezistencë të armatosur, si e vetmja mënyrë për t’i dhënë botës mesazh të qartë. “Deputetët, edhe në orën e rrezikut, nuk hiqnin dorë nga dallkaukllëku dhe u ndanë më dysh. Një pjesë theksoi se duhej t’i pranonim propozimet italiane, pjesa tjetër thosh të kënaqeshim vetëm me një protestë në letër. Atëherë, unë, me një theksim të fortë e të shpejtë, u thashë deputetëve se protesta në letër nuk do të kishte asnjë rëndësi përjashta. Vetëm poterja me pushkë do t’i jepte botës të kuptonte se populli shqiptar indipendencën e vet do ta mbronte me sakrificat dhe gjakun e vet”. Aty për aty, Zogu mori besimin e Parlamentit për të vepruar dhe për të mos njohur asnjë akt që njihte pushtimin e vendit. Shtrëngoi duart me të gjithë dhe doli i bindur për të pritur me armë italianët. Në mbrëmje, në Legatën italiane mbërritën ministri i Jashtëm Libohova dhe kreu i Këshillit të Shtetit, Mehdi Frashëri. Propozimi i Frashërit i bëri përshtypje Jakomonit, i cili ia nisi menjëherë Romës. Në të thuhej: “Qeveria shqiptare i qëndron kundërpropozimit që na është dhënë, por pajtohet të lidhim një marrëveshje ushtarake, e cila do të përcaktonte kushtet nën të cilat qeveria do të pranonte një zbarkim të trupave italiane. Do të ishte dëshira e qeverisë shqiptare që të vazhdojë me përfundimin e marrëveshjes së lartpërmendur me gjeneralin Pariani; pa këtë marrëveshje, zbarkimi i trupave do të konsiderohej nga Shqipëria si një akt armiqësie”. Një ditë para pushtimit, u zbulua edhe plani i Zogut: një qëndresë e armatosur kundër italianëve për të dhënë një mesazh proteste, deri në ndërhyrjen e shteteve të huaja. Mbreti kërkoi të takonte ambasadorët e disa vendeve kryesore, duke u kërkuar atyre ta dënonin pushtimin dhe të mos e njihnin. Të fundit që takoi, ishte ambasadori amerikan në Tiranë, Hjug Grant (Hugh Grant), me të cilin pati një bisedë më të hapur se më të tjerët. Siç rrëfen Grant në raportin e tij për Departamentin e Shtetit, Mbreti i tha: “Qëndresa jonë do të jetë një protestë kundër agresionit italian dhe një demonstrim përpara botës se shqiptarët mund të vdesin me trimëri dhe me nder, e jo të dorëzohen si çekosllovakët”. Më tej, Zogu pranoi momentin delikat, të cilin italianët zgjodhën të ndërhynin, “pikërisht kohën kur Mbretëresha kishte lindur fëmijën”. “Ai hodhi vështrimin jashtë dritares dhe me vështirësi i mbajti lotët, që po i mbushnin sytë. Mendova për një çast se do të thyhej, por ai shpejt e rifitoi qetësinë, e cila ishte e dukshme gjatë gjithë audiencës”, - raportoi Grant. Mesazhi i fundit i Zogut Radio “Tirana” transmetoi një mesazh të shkurtër të Mbretit, i cili kërkonte rezistencë ndaj pushtimit italian. Ndërsa një deklaratë e shkruar iu shpërnda të gjitha prefekturave ta shpallnin sa më shpejt. “Njoftohet Populli Shqiptar se Qeveria Italiane, me disa kërkesa të reja që nuk pajtohen me traktatet me marrëveshjet miqësore që kemi pasur, ka kërkuar cënimin e indipendecncës dhe sovranitetit të Mbretërisë Shqiptare. Unë dhe qeveria mbretërore nuk e pranojmë kurrë këtë cënim që konsiston në bjerrjen e lirisë së këtij populli të fituar me gjak. Në rast se kërcënimi bëhet me anën e forcës, ftoj mbarë popullin shqiptar me kenë sot të bashkuem me zemër e shpirt për mbrojtjen e Atdheut dhe të indipendencës së tij deri në të mbramen pikë të gjakut të vetë. Jam i bindur se populli shqiptar, i vogël në numër, por i madh në kurajo dhe në shpirt, ka për me diftë që në këto raste me e tregue veten se ushqen në shpirtin e tij atdhedashurinë më të flakët që është gjithmonë karakteri i stërgjyshërve të tij. Jam i bindur se një popull i bashkuar në këtë mënyrë do të ketë padyshim edhe mbrojtjen hyjnore prandaj i bëj sot apel popullit tem mos me bjerrë kurajon dhe dashurinë për Atdheun se pas çdo here a vonë do t’i siguroj përsëri kësaj toke të drejtën që i ka falur natyra. Rroftë Shqipëria. Rroftë Populli Shqiptar. Zogu i I”. Thirrja mban datën e 7 prillit por në shumë prej prefekturave nuk u shpall e nuk u bë kurrë e ditur. Rezistenca e armatosur Në orën 04:30 të mëngjesit anijet italiane mbërritën në gjirin e Durrësit për të nisur operacionin “Oltre Mare Tirana”. Rreth 22 mijë trupa italiane po u afroheshin edhe porteve të tjera shqiptare. Një orë më pas nisi zbarkimi i italianëve në Durrës, të cilët u pritën nën breshërinë e mitralozave të ushtarakëve shqiptarë, drejtuar nga Abaz Kupi. Italianët u tërhoqën, duke lënë një numër të konsiderueshëm të vrarësh. Përdorimi i artilerisë së rëndë nga anijet dhe zbarkimi në krahët e Portit bëri që shqiptarët të tërhiqeshin. Por beteja mbeti e ashpër edhe në brendësi të Durrësit dhe vetëm pas të paktën 6 orëve përpjekjesh, italianët e morën qytetin. Zbarkimi Italian ishte një dështim sa edhe ndihmësi kryesor i Çianos, Filipo Anfuzo, do të deklaronte më vonë: “Sikur shqiptarët të kishin një brigadë të armatosur mirë, kishin për të na zmbrapsur dhe hedhur në Adriatik”. Kaq të papërgatitur ishin italianët, sa të nesërmen në mëngjes, pas një rigrupimi të ushtrisë, i la karburanti në afërsi të Maminasit. Gjithsesi, rruga drejt Tiranës ishte e hapur. Në Portin e Vlorës nuk pati rezistencë, por një kolonë italiane ra nën armët e shqiptarëve në rrugën në të dalë të Vlorës, duke shkaktuar disa viktima. Rreth 40 xhandarë shqiptarë rezistuan në Portin e Sarandës, por viktima mbetën nga të dyja palët, rreth 6-7 të vrarë. Një kolonë tjetër italiane u prit me armë në të hyrë të Shkodrës. Përveç Durrësit, këto ishin pikat e tjera të rezistencës, të cilat ranë shumë shpejt. Brenda pak ditësh, italianët morën gjithë territorin e vendit, duke përfshirë edhe Burrelin e Dibrën, ku mendohej se mund të kishte një rezistencë të gjatë nga mbështetësit e shumtë të Zogut. Siç dëshmon në kujtimet e veta, Zogu nuk e fshihte zhgënjimin nga forcat shqiptare, të cilat nuk u përgatitën, të paktën siç ai kishte shpresuar. Të nesërmen, shtypi italian botoi humbjet e italianëve. Për ta ishin vrarë 12 ushtarë italianë dhe plagosur 53 të tjerë. Dukshëm një shifër shumë herë më e vogël se realja, teksa studiues të shumtë evidentojnë se Ministria Italiane e Mbrojtjes kishte nisur më shumë se 200 telegrame ngushëllimi për familjarët e të rënëve. Por beteja 6 orëshe e shqiptarëve kundër italianëve në 7 prill ishte më e ashpër se sa mendohej. Në mëngjesin e 8 prillit, një ditë pas betejës, në Durrës zbarkoi atasheu i Marinës Britanike në Romë, Bojer-Smith (Boëyer- Smyth). Ai mori udhëzime të shkonte te Legata në Durrës, me një anije ushtarake italiane, i shoqëruar nga italianët, si për të treguar një situatë normale. Ushtaraku hartoi një raport mbresëlënës për zbarkimin italian nga biseda me dëshmitarë të shumtë dhe nga gjurmët e luftimeve. Mëngjesi i datës 8 prill dukej i qetë dhe italianët kishin pastruar zonën, në veçanti hyrjen në port, ku luftimet kishin qenë të ashpra. Britaniku eci më këmbë përgjatë portit deri te legata dhe vuri re muret e goditura nga artileria. Pas disa ditësh qëndrimi dhe mbledhjes së të dhënave mes disa dëshmitarëve, ai shënoi: “Me siguri që italianët nuk kanë pritur rezistencë. Shqiptarët ishin të vendosur për të rezistuar ndaj pushtuesit, derisa më pas vunë re përfundimin e municioneve. Dëshmitari tregoi se mori pushkë dhe municione në depot qendrore, me 50 fishekë secili. Me siguri disa njerëz më të përgatitur erdhën nga Tirana. Mbreti nuk ndodhej këtu, siç u raportua në disa gazeta, dhe nëse do të ketë qenë, ndoshta ka lënë një gjurmë në histori që nuk do të fshihet. Destrojerët mbërritën në orën 5:30 në pjesën e brendshme të portit, pranë bregut. Mbrojtësit e Durrësit kishin zënë pozicione. Kur pushtuesit zbarkuan në tokë, mbrojtësit hapën zjarr duke lënë të vrarë një numër të konsiderueshëm ushtarësh italianë. Një dëshmitar më pohoi se pushtuesit ‘po ruheshin në dy drejtime’, çka nënkupton se janë përdorur dy mitraloza nga mbrojtësit dhe kjo vërtetohet edhe nga vendet e gjuajtjes me topa. Pas kësaj rezistence të papritur, pushtuesit u tërhoqën. Më pas nisën gjuajtjet me topa të kalibrit të vogël 4.7 milimetra. Mbrojtësit u afruan më tepër portit dhe në sulmin e dytë, pushtuesit hodhën më shumë ushtarë, duke tentuar nga krahët. Mbrojtësit u detyruan të tërhiqeshin për shkak të numrit të madh të forcave përballë dhe pasi pësuan humbje të mëdha u tërhoqën drejt qytetit. Lufta duhet të ketë vazhduar për një ose dy orë në qytet. Shihje dritare të thyera dhe shenja plumbash në mure. Me ndihmën e tankeve të vegjël, pushtuesit pastruan qytetin dhe rreth orës 9:00 rezistenca në Durrës kishte marrë fund dhe mbrojtësit ose u ishin bashkuar banorëve me rroba civilësh, duke qëndruar në kafene, ose kishin marrë rrugën drejt Tiranës me shpresën për të gjetur municione”. Ushtaraku vërejti se topat e mbrojtësve shqiptarë nuk ishin përdorur, ndonëse një dëshmitar kishte pohuar se kishte parë flluska topash në ujë, çka nënkuptonte se shqiptarët nuk kishin pasur artiljerë të zotë për të goditur anijet. Ai hetoi edhe për numrin e të vrarëve dhe në raport nënvizonte se ishte e vështirë të llogarisje humbjet e të dyja palëve. Dëshmitarët i dhanë një shifër: rreth 400 të vrarë, ndërsa oficeri britanik nënvizonte se nisur nga vrulli i luftimeve, me siguri gjysma e kësaj shifre ishte më se e mundshme. Italianët kishin larguar në kohë të shpejtë çdo të vrarë apo të plagosur nga luftimet. Bojer-Smith shënoi në raportin e tij për Londrën edhe disa konsiderata për Mbretin Zog. “Askush nuk mund ta akuzojë për frikacak”, - raportonte Bojer-Smith ndërsa theksonte se Zogu mund të luftonte në të ardhmen, në mënyrë që shqiptarët ta pranonin sërish si Mbretin e tyre.

Prilli i Mbretit ZOG, “poterja me pushkë” kundër italianëve

Nga Erald Kapri

Artikuj të ngjashëm Artikuj

Letrat e diktatorit/ Nafta shqiptare, kur Enver Hoxha zbulonte “çerdhen e KGB-së”

Edmund Davies, historia e britanikut që u tradhëtua nga Enver Hoxha

“Unë jam xhelati i saj”, Ligjet që ndryshuan Shqipërinë

Misteri i varrit të Skënderbeut!

Faik Konica – I madh, por shumë i shtrenjtë

Sa kushton dasma e mbretëreshës Geraldinë

Artikujt më të lexuar

Gjergj Luca, kryeoligarku i Shkrimsit, rebeli që grisi diplomën për t’u bërë biznesmen

JETA E NATËS NË VITET ’90, NGA DISKO ALBANIA DHE MARIKAJ TE BUZUKËT E PARTYT RAVE

Tigri nxjerr dhëmbët, drejton gishtin drejt Veliajt

Gjiri i Kakomesë, “Bukuroshja” e braktisur bëhet gati për TURIZËM

MARK PALNIKAJ, INXHINIERI QË “ZHVARROS” ARKIVAT E VATIKANIT

Inva Mula: Unë sopranoja e parë shqiptare në skenat evropiane

Kombinimet e shtatorit dhe rikthimi në fëmijëri…

Kontaktet

Kategori

Mirëse u ktheve!

Hapni një llogari të re!

Merrni fjalëkalimin tuaj

Je i sigurt që dëshiron ta zhbllokosh këtë artikull?

Are you sure want to cancel subscription?

Prilli i Mbretit ZOG, “poterja me pushkë” kundër italianëve

Nga Erald Kapri

Mbështetni autorët dhe abonohuni në përmbajtje

Shkarko

Zblloko Artikullin

Artikuj të ngjashëm Artikuj

Artikujt më të lexuar

Kontaktet

Kategori

Mirëse u ktheve!

Hapni një llogari të re!

Merrni fjalëkalimin tuaj

Je i sigurt që dëshiron ta zhbllokosh këtë artikull?

Are you sure want to cancel subscription?