Berati i poezisë orientale SHEKUJT XVII-XVIII

Përhapja e Islamit në Shqipëri vazhdon të mbetet një nga problemet historike, sociale e fetare në vëmendjen e studiuesve. Debatet akademike ndahen në parashtrimin e problemit: ka qenë një konvertim vullnetar apo i imponuar nga osmanët. Në varësi të përgjigjes së kësaj pyetjeje janë ngritur edhe paradigmat e shtjellimit të problemit. Mirëpo pavarësisht shkollave të mendimit, interesave politikë dhe kulturorë, pak a shumë studiuesit seriozë bien në një mendje se mungesa e një autoriteti dhe etniteti kishtar apo shtetëror të pavarur dhe centralizues te arbërit, emigrimi gati biblik në Itali i pjesës më elitare të etnisë shqiptare pas pushtimit osman dhe zotërimi i luginës së Shkumbinit dhe qyteteve të Beratit, Gjirokastrës, Janinës,Vlorës, Elbasanit, Krujës dhe Shkodrës nga osmanët me garnizone ushtarake përcaktuan edhe rrjedhojën e ngjarjeve në punë të orientimit fetar të popullsisë.

Përhapja e Islamit në Shqipëri

Islamizimi i popullsisë në Shqipëri, u zhvillua kryesisht në zonat urbane. Garnizonet osmane, që u vendosën në kështjella, ndërtonin edhe xhami për të ushtruar fenë e tyre; ndërtonin treg dhe së bashku me të, qendra kulti, që përhapnin qytetërimin e tyre. Indiferenca dhe braktisja e lënia në fatin e vet, sidomos të Shqipërisë së Brendshme – Elbasanit, Beratit e Gjirokastrës nga Fuqitë Perëndimore, Republika e Venedikut dhe Mbretëria e Napolit bënë të mundur që influenca e besimit islam dhe mundësitë që jepte përqafimi këtij besimi për ruajtjen e pronës dhe privilegjeve si dhe mundësia për të bërë karrierë brenda Perandorisë Osmane të rritej dhe të bëhej një nga besimet fetare të ushtruar në Shqipëri. Ky proces u vërejt në fillimin e shekullit XVI. Megjithëse ky konvertim nuk ishte masiv në fillim, sipas një raporti që dokumenton vizitën e Marino Bizzit, ky numër do të rritet në mënyrë të ndjeshme në shekujt XVII dhe XVIII. Në të njëjtën kohë, siç dëshmon udhëtari osman Evlija Çelebi, në librin e vet “Udhëtimet”, më 1660-1670, në pothuajse çdo qytet të madh shqiptar ishin ngritur krahas institucioneve të kultit, edhe biblioteka dhe medrese, në të cilat studionin arabishten, persishten dhe osmanishten si dhe mësim feje.