Pensionistët! Për bukën e gojës...

Të harruar nga politika dhe të marrë për të mirëqënë, të paktën 70% e pensionistëve në Shqipëri jetojnë me të ardhura në kufijtë e mbijetesës. Ndër vite politikat për rritjen e pensioneve janë kufizuar vetëm në indeksimin e inflacionit, duke i bërë ata në shresën që kanë përfituar më pak nga rritja ekonomike e dekadës së fundit. Situata duket paradoksale nëse vendoset në konstekstin se pensionistët përbëjnë një të tretën e popullatës dhe gjysmën e votuesve në vendin tonë, një presion i tyre mund të ndryshonte realitetin e vështirë ekonomik me të cilin përballen përditë. Në Shqipëri janë 705 mijë njerëz që trajtohen me pension dhe mesatarisht 20 mijë pensionistë i shtohen çdo vit numrit të përfituesve të pensionit. Nëse në vitin 2019 kanë qënë 651 mijë persona që trajtoheshin me pension, sot janë 54 mijë më shumë, ndërsa kontribuesit e tregut të punës janë shtuar me 45 mijë duke krijuar një hendek negativ në strukturën e skemës së pensioneve. Grafik. RAPORTI KONTRIBUES/PËRFITUES NË VITIN 2023 KONTRIBUES 781,924 PËRFITUES 651,539 RAPORTI 1 : 1.17 Problemi me pensionet, rritjen e tyre dhe skemën që mundëson dhënien e pensionit është shumë dimensional dhe kërkon reforma të mirëfillta strukturore, por përpos të gjithave, mund të themi me siguri se pensionistët në Shqipëri dhe pse dominojnë popullsinë dhe kanë numrin më të madh të votave, janë më të braktisurit nga politika. Vëmendja ndaj tyre duket se po ndryshon sot në prag të zgjedhjeve parlamentare të vitit 2025, ku forcat e reja politike kanë nisur të shfrytëzojnë këtë kategori si një mundësi për të marrë mbështetje dhe vota. Kjo me sa duket ka detyruar dhe vetë kryeministrin që të mbajë në agjendën e takimeve të tij pensionistët dhe të premtojë rritje dhe ndryshim të skemës në të ardhmen. Por edhe pse kauza është e drejtë, a mund të përballohet sot rritja e pensioneve dhe kush po mban peng skemën e pensioneve? Keqeverisja, emigrimi dhe informaliteti Përdorimi me efiçensë i fondeve publike dhe ulja e korrupsionit do të ishte një zgjidhje për rritjen e pensioneve, por dhe për ndaljen e valës së emigrimit, sidomos nëse do të shihet dhe përdorimi i një politike në taksa më të barabartë në rishpërndarje. Sot në Shqipëri ka norma tatimore zero sa u takon përfituesve të burimeve kryesore natyrore në një kohë që nuk dihet kontributi që kanë dhënë në ekonomi dhe në përmirësimin e nivelit të jetesës për popullatën e gjerë. Rasti më tipik është sektori i ndërtimit dhe i poseduesve të pasurive të patundshme, të cilët jo vetëm paguajnë një barrë fiskale të ulët, por po ashtu kanë mundësinë e rivlerësimit të pasurive njëherë në disa vjet, duke paguar taksa të ulta. Fitimet e bizneseve në tregje eksluzive të cilat kanë pozita monopoli, fitimet nga koncesionet ose rasti i dhurimit të tokave publike për investimet strategjike që kanë barrë të ulët fiskale, janë një mënyrë që mund të shtojë të ardhurat në buxhet, ku një pjesë mund të përdoret për rritjen e pensioneve. Qeveria ka lajmëruar se për të mundësuar rritjen e pensioneve nuk do të bëjë politika të reja tatimore, por do të nisë një aksion anti-informalitet në tregun e punës për të kontrolluar çdo biznes që nuk deklaron punonjësit dhe vlerën reale të pagave. Por më shumë se problemet që janë në informalitetin në tregun e punës, duket se problemi kryesor lidhet me largimin e të rinjve dhe faktorë të tjerë jashtë politikave të administrimit fiskal që kanë të bëjnë me mirëqeverisjen e vendit. Shqipëria po plaket me ritme të shpejta, madje më shumë se çdo vend tjetër i Europës. Të rinjtë që janë dhe pjesa kryesore e fuqisë punëtore dhe tregut të punës po largohen, çiftet e reja po lindin më pak dhe të vjetrit janë bërë shtresa më e madhe e piramidës së popullsisë. Në dekadën 2001-2011 kanë emigruar jashtë 481 mijë shqiptarë dhe mes viteve 1989-2001, 371 mijë. Përgjatë periudhës 2011 – 2023 rezultojnë 488 mijë emigrantë të përhershëm, pa llogaritur ata sezonalë. Ritmi i rënies së popullsisë për shkak të emigrimit, vijon të mbetet i lartë me mesatarish 40 mijë banorë që largohen në vit, shënuar rekord në 12-vjeçarin e fundit. Mesatarisht 1.5% e popullsisë në vit largohet nga vendi, shifër e cila tregon se emigrimi zë përmasat e një eksodi. Pesha që ka informaliteti është problem për dhënien e pensioneve, por jo strukturor siç është ai i emigrimit. Tregu i punës vazhdon të ketë informalitet të lartë ku afërsisht një e treta e të punësuarve kanë probleme ose në deklarimin e pagës reale, ose në regjistrimin e tyre si të punësuar pranë agjencive tatimore. Punonjësit e padeklaruar edhe pse nuk kontribuojnë në skemë kanë të drejtë të përfitojnë një pension të ulët që quhet pension social dhe që jep efekte negative në skemë. Sot jemi në raportin ku për një pensionist, punojnë ose derdhin kontribute 1.17 të puënsuar duke e bërë Shqipërinë vendin me nivelin më të ulët të kontributeve përballë nevojës për të dhënë pensione. Raporti mesatar në Europë varion nga 3 të punësuar për 1 pensionist, 2 të punësuar për 1 person që trajtohet me pension. Një tjetër faktor që ka dhënë efekte në masën e ulët të pensionit në Shqipëri është dhe mungesa e vullnetit për të investuar në skema private të pensioneve. Shtylla e pensioneve vullnetare është shumë pak e zhvilluar, ndryshe nga shumë shtete të tjera të cilat mbledhin kontribute nga punonjësit përmes përfaqësive dhe sindikatave dhe investojnë paratë në tregjet e kapitaleve. Kjo ka sjellë që e gjithë barra si për rritjen e pensioneve dhe përballimin e faturës së tyre të bjerë mbi buxhetin. Vitet e fundit tregu i skemave vullnetare kapi vlerën 65 milion euro si total asetesh, nga ku vetëm 10 milion euro ishin investuar gjatë vitit 2023. Defiçiti i skemës së pensioneve Pensionet në Shqipëri funksionojnë mbi një sistem shtetëror të detyrueshëm, ku çdo i punësuar duhet të paguajë kontributet e sigurimeve shoqërore në mënyrë që të marrë një pension të plotë, pas 38 vitesh punë. Kontributet janë në masën 23.3% e pagës bruto, ku gjysmat paguhen nga punëmarrësi dhe gjysmat nga punëdhënësi. Sot ata që punojnë, paguajnë për pensionet e pleqërisë dhe në të ardhmen, brezi i ri do të punojë për të paguar pensionet tona. Kur të ardhurat që derdhen në buxhet nga sigurimet shoqërore janë më të ulta se sasia e parave që duhen për të dhënë pensionet, skema konsiderohet defiçitare, pasi nuk arrin të plotësojë të gjithë nevojën për pensione. Buxheti i shtetit në këtë rast ndërhyn me fonde për të mbuluar hendekun. Ndër vite Shqipëria ka patur një defiçit të lartë të skemës së pensioneve. Në vitin 2005, buxheti jepte 160 milion euro në vit për të mbuluar pensionet, në vitin 2010 defiçiti ishte 340 milion euro dhe në vitin 2013 arriti në 445 milion euro. Nisur nga kjo situatë, në vitin 2014, ministria e Mirëqënies Sociale dhe Rinisë ndërmorri nismën për të bërë dhe njëherë nga e para skemën e pensioneve. Reforma e re përqëndrohej mbi dy shtylla kryesore: rritjen progresive të moshës së daljes në pension për të punësuarit dhe llogaritjen e pensionit mbi mesataren e kontributeve të paguara ndër vite, dhe jo të 3 viteve të fundit siç ishte e më parë. Duket se për faktorë të ndryshëm skema e re dështoi, ndaj sot përditë e më shumë, të gjitha forcat politike, përfshirë dhe qeverinë në pushtet po artikulojnë mundësinë e rikonceptimit dhe njëherë të skemës. Nëse shohim sot nivelin e defiçitit të skemës, është në të njëjtat vlera që ishte në 2013-n, vetëm me një ndryshim: nga viti 2005 deri në vitin 2013, ekzekutivi përdori një politikë të qëndrueshme për rritjen e pensioneve. Sot defiçiti është i njëjtë dhe pse politikat për rritje reale kanë munguar dhe çdo vit është bërë vetëm indeksim. Në vitin 2015 dhe 2016 defiçiti i skemës arriti në 480 milion duke kapur pikun në vitin 2022 me 570 milio euro. Rënia nisi vetëm pasi qeveria bëri një rritje të fortë me 6 mijë lekë njëhërësh të pagës minimale. Sot skema vazhdon të ketë defiçit të ngjashëm me periudhën kur nisi zbatimi i reformës, afër nivelit 450 milion euro. DEFIÇITI I SKEMËS SË PENSIONEVE 2005-2013 (mln euro) 2005 160 2009 294 2013 445 2017 450 2021 530 2023 450 Pensionistët shqiptarë të varfër, rajoni më mirë se ne Është realitet sot në Shqipëri që grupmosha më e madhe e vendit janë personat që trajtohen me pension, por vlera e pensionit që ata marrin është në kufijtë e mbijetesës. Pensioni mesatar në Shqipëri është 14 500 lekë në muaj: 18 mijë lekë për qytetin dhe 11 mijë lekë për fshatin. Mesatarisht një pensionist sot jeton me 480 lekë në ditë, ku nëse marrim si referencë llogaritjen e varfërisë me indeksin e Bankës Botërore për personat që kanë të ardhura nën 5.5 dollarë në ditë, automatikisht 70% e tyre klasifikohen të varfër. Shqipëria është vendi që ka nivelin më të ulët të pensionit në të gjithë Europën, madje më të ulët dhe se Bosnjë Hercegovina, e cila ka ekonominë më të vogël në rajon. Pensioni mesatar në Bosnjë Hercegovinë është 305 euro, në Serbi 390 euro, në Maqedoninë e Veriut 325 Euro dhe 300 euro në Malin e Zi. Edhe Kosova që është një shtet më i ri se Shqipëria ka pensione më të larta, pensioni social atje është 120 euro kundrejt 85 euro që është në Shqipëri, ndërsa me vendimin e fundit të qeverisë Kurti, pensioni mesatar në Kosovë u bë 287 euro. Grafik. NIVELI I PENSIONEVE NË RAJON SHQIPËRI 145 EURO SERBI 390 EURO BOSNJË HERCEGOVINË 305 EURO KOSOVA 287 EURO MAQEDONI E VERIUT 325 EURO MALI I ZI 295 EURO Politikat e rritjes së pensioneve në Shqipëri vitet e fundit janë mjaftuar me indeksimin e rritjes së çmimeve të shportës së mallrave për pensionistët, por nuk kanë patur vitet e fundit politika për rritje reale. Gjatë viteve 2005 – 2013 pensioni mesatar në qytet është rritur nga 8.383 lekë në 14.076 lekë. Në 8 vjet pensioni mesatar është shtuar me 5.693 ose 68%. Mesatarisht rritja vjetore ka qënë 711 lekë në vit me një normë 8.4%. Po të krahasojmë rritjen e pensioneve në qytet përgjatë dekadës së fundit 2013-2023 do të konstatojmë se pensioni mesatar në qytet ka shkuar në 18,341 lekë duke u rritur me 3. 823 lekë ose me 382 lekë në vit, gati dy herë më pak se në të shkuarën. Grafik. RRITJA E PENSIONEVE 2005-2013 QYTET 2005: 8.383 lekë 2013: 14.076 lekë Rritja: 5.693 lekë Total: 68% ose 8.4% në vit FSHAT 2005: 2.818 lekë 2013: 7.465 lekë Rritja 4.647 lekë Total: 165% ose 20.6% në vit Gjatë periudhës 2005-2013 pensionet në fshat u rritën me 4.647 lekë në total ose 165%. Rritja mesatare vjetore ishte 580 lekë në vit dhe pensioni për këtë kategori shkoi nga 2.818 lekë në muaj në 7.465 lekë. Në vitet 2013-2023 pensioni në fshat është rritur me 3.226 lekë ose 41%, 4 herë më pak se në të shkuarën. Nga ana tjetër të ardhurat nga kontributet në skemën e sigurimeve në këtë periudhë janë rritur në 1.46 miliard euro nga 510 milion euro që kanë qënë të në vitin 2013. Nëse do të krahasoheshin shtesat e fondeve në skemë do të shihej se të ardhurat janë 3-fishuar dhe kanë ritëm më të lartë rritje se në të shkuarën. Grafik. RRITJA E PENSIONEVE 2013-2023 QYTET 2005: 14.518 lekë 2023: 18,341 lekë Rritja: 3.823 lekë Total: 26.3% ose 2.6% në vit FSHAT 2013: 7.825 lekë 2023: 11,051 lekë Rritja 3.226 lekë Total: 41% ose 4.1% në vit Megjithatë rritja reale e pensioneve nuk ka ndodhur. Faji për këtë duket fle te besimi se vota e pensionistëve shkon për pushtetin, ndërsa dështimi i skemës vjen nga politikat e keqeverisjës së pushtetit, ku të rinjtë janë larguar dhe të vjetrit shtohen. Një paradoks që përshkruan më së miri situatën e gjithë shoqërisë shqiptare. Pensionet e larta të pushtetarëve Në kontrast me situatën e pjesës dërrmuese të popullatës të cilët marrin një pension mujor modest, disa kategori që kanë status të veçantë duke shërbyer në administratën publike përfitojnë pension gati 8 herë më të lartë se pensioni mesatar. Zyrtarët të cilët kanë shërbyer në postet e presidentit, kryeministrit, deputetit dhe krerët e organeve kushtetuese bashkë me gjyqtarët dhe prokurorët përfitojnë trajtime të veçanta në skemën e pensionit. Në grupin e parë, kategoria që përfiton 5% të shumës bruto të listëpagesave të pagës është Presidenti i Republikës, Kryetari i Kuvendit, Kryeministri, Zv/Kryeministri, Nënkryetarët e Kuvendit dhe krerët e Gjykatës Kushtetuëse, Gjykatës së Lartë, Prokurori i Përgjithshëm, Kryetari i Kontrollit të Lartë të Shtetit dhe deputetët. Kategoria e dytë e zyrtarëve të lartë që kanë shërbyer si sekretarë të përgjithshëm, zëvendësministra apo funksionarë të barazuar me ta në njësitë vendore dhe këshilla qarku e prefektura përfitojnë 4% të pagës bruto ndër vite, ndërsa të tretët janë drejtuesit e drejtorive dhe njësive të tjera të institucioneve të rëndësishme publike, të cilëve iu llogaritet pensioni me 3% të pagës bruto. Nëse do të llogaritim masën e pensionit mbi nivelin e pagës që kanë sot kryeministri, deputetët, prokurorët, gjykatësit dhe drejtuesit e institucioneve të pavaruara, ajo do të variojë nga 80 mijë lekë të rinj në muaj, në 120 mijë lekë. Të dhënat e Institutit të Sigurimeve Shoqërore tregojnë se për vitin 2023, buxheti i shtetit pagoi 67 milion euro për pensionet e posaçme, nga të cilat 10 milion euro shkuan për personat që kanë mbajtur poste të larta në administratën publike dhe pjesa tjetër është ndarë për kategori të veçanta që kanë kryer punë të vështira si ushtarakët, naftëtarët, metalurgët dhe profesorët. Aktualisht janë 4200 persona që përfitojë pension suplementar për shkak të postit të lartë drejtues që kanë mbajtur. Skema që financon pensionet e krerëve të shtetit dhe deputetëve është më defiçitare se skema e përgjithshme e pensioneve. Sot derdhen 5 milion euro kontribute në vit nga pagat e zyrtarëve të lartë dhe buxheti paguan 10 milion euro për pensionet e tyre, duke çuar nivelin e defiçitit në 50%, nga 28% që është defiçiti i të gjithë skemës së pensioneve.

Pensionistët! Për bukën e gojës…

Nga Ola Xama

Artikuj të ngjashëm Artikuj

Donald Trump si “patronazhist”, apo “qëndrestar”? Ku po gabojnë politikanët

Who’s next?!

VLORA, “zonja e shtëpisë” për NËNTORIN e FLAMURIT

Çfarë ka Akoma për Rozana RADIN!

ERVIN SALIANJI, politikani që u “burgos” prej fjalës

Ethem Ruka “skanon” PS e Ramës: Të vjetrit do mbledhin vota, të rinjtë rigjenerojnë partinë

Artikujt më të lexuar

Çfarë ka Akoma për Rozana RADIN!

Gjergj Luca, kryeoligarku i Shkrimsit, rebeli që grisi diplomën për t’u bërë biznesmen

Një minoritet i braktisur rreth Buretos në Përmet

ERVIN SALIANJI, politikani që u “burgos” prej fjalës

JETA E NATËS NË VITET ’90, NGA DISKO ALBANIA DHE MARIKAJ TE BUZUKËT E PARTYT RAVE

KUR ARTISTI RRËFEN DHUNËN/ Serbia e ka humbur Kosovën që në 1989-ën

Kapodistria, kush ishte Gjon Gjika, presidenti i parë i Greqisë

Kontaktet

Kategori

Mirëse u ktheve!

Hapni një llogari të re!

Merrni fjalëkalimin tuaj

Je i sigurt që dëshiron ta zhbllokosh këtë artikull?

Are you sure want to cancel subscription?