Konservat si të Vlorës, kombinati që eksportonte për Gjermaninë

Në Vlorën e bukur të viteve ’50, atëherë ku jeta kishte filluar të gëlonte e ku partia kishte vendosur hapjen e sa më shumë fabrikave me “forcat tona”, u ngrit kombinati industrial “E.Telman” në qytetin e Vlorës. Kushdo që ka jetuar atëkohë, i mban mend aq mirë araxhatat që dilnin nga ky kombinat. Nuk kanë lidhje me pijet energjike që konsumojnë sot të rinjtë. Po konservat e peshkut. Kullonin nga vaji i ullirit bio që prodhohej po në zonë, e salca e domateve të freskëve. Këto, gjendeshin më pak në raftet e dyqaneve nëpër Shqipëri. Sapo hidhte qeveria ndonjë pjesë për qytetarët, radha bëhej e madhe për ti marrë. Më shpesh gjendeshin konservat me mishin e derrit. Por nga ky kombinat prodhoheshin edhe turshitë, recelërat, pijet e ndryshme. Gjithçka që futej në një kanaçe, kavanoz a kuti, dukej se dilte nga kombinati industrial ushqimor i Vlorës. E si e kujtojnë sot punëtorët që kanë shërbyer aty dikur? Kombinati i Konservave “Ernest Telman” në qytetin e bukur bregdetar të Vlorës, ishte ndërmarrja që furnizonte me ato konservat aq të shijshme raftet e pikave të shitjeve të dyqaneve nëpër gjithë Shqipërinë. Nga aty dilnin konservat e peshkut e sardeleve, apo ato të mishit të derrit të konservuar. Qoftë edhe prodhimi i Aranxhatave të dikurshme që sot janë zëvendësuar me pije të tjera plot gaz, që nuk kanë asnjë lidhje me shijen e lëngjeve që prodhoheshin në kombinatin “Ernest Telman”. Nuk ka vlonjat që nuk i kujton ato aranxhata. Por aty prodhohej edhe reçel me lloje të ndryshme frutash, apo salca...shkurt, çdo gjë që dilte e konservuar nëpër kuti, në reparte të ndryshme, dilnin nga ky kombinat. Çfarë e shtyu Enver Hoxhën që një prej kombinateve më të reja të konservave në Vlorë t’i vinte emrin e një komunisti gjerman pushkatuar dhe më pas djegur me urdhër të Hitlerit, Ernst Talman? Ky emër, për këdo që do të lexojë këtë shkrim, mbetet deri diku enigmatik. Sepse Talman, nuk kishte asnjë lidhje me Shqipërinë dhe Shqiptarët. Telman, aktiv në politikën komuniste gjermanë në fillim vitet 900, ai kishte njohje me Stalinin. Po kur Stalini nuk e mbrojti pas arrestimit, madje sipas historianëve, nuk shkroi asnjë letër për lirimin e tij nga burgu, (ai bëri 11 vjet burg në izolim), gjithçka u kuptua qartë. Enver Hoxha, pas prishjes me Stalinin e me Moskën, vendosi emrin e kombinatit të konservave në Vlorë me emrin e tij, si një person që i rezistoi regjimit stalinist. Prishja me Moskën u zyrtarizua në 1961, por elementët e saj ishin parandjerë vite më parë. Kombinati i inauguruar në 19 shtator 1956 ishte ndër veprat e rëndësishme të industrisë ushqimore në vend. I ndarë në disa fabrika, si ajo e peshkut, përpunimit të fruta-perimeve, prodhimit të salcave, prodhimit të reçelit, ullirit dhe më pas fabrika e qumshit me nënprokuktet e saj dhe fabrika e mishit, ishin një luks i madh i shqiptarëve të varfër të asaj kohe. Produktet e fabrikës ishin shumë cilësore dhe këtë e tregonte edhe kërkesa e lartë e tregut, jo vetëm brenda vendit, por edhe jashtë. Gjermania ishte një ndër vendet ku eksportoheshin konservat e sardeles në vaj ulliri. Konservat bëheshin me produkte të vendit, sardelja kapej në bregdetin e Vlorës nga anijet e peshkimit të Portit të Vlorës dhe punoheshin me salcën e koncentruar, që prodhohej me domatet bio që kultivoheshin në Vlorë. Kombinati ishte i ndërtuar në një sipërfaqe të madhe që mund të cilësohej “qytet brenda qytetit”, nuk ishte i njohur vetëm për konservat e sardeleve, por edhe për cilësinë e lartë të prodhimi të reçeleve, kompostove të ndryshëm, turshive, etj. Fabrika e konservave jo vetëm “ushqente” shqiptarët, por mbushte edhe buxhetin e shtetit. Për 44 vite u punua me intesitet të lartë dhe orë të zgjatura. Kishte kontrollorë cilësie, - produktet duhet të ishin në më të mirën e tyre, sidomos ato që do të eksportoheshin jashtë vendit. Kombinati pavarësisht trazirave që kaloi vendi arriti të mbante “frymën” deri në vitin 2000. Zona ku ishte ndërtuar kombinati dikur gumëzhinte nga zhurma e makinerive dhe punonjësve, ndërsa sot vetëm nga zhurma e njohur e një qyteti të zhvilluar. Asgjë s’ka mbetur më nga ajo ndërmarrje e madhe që karakterizonte Vlorën, tashmë në zonën ku ishte Kombinati janë ndërtuar një bllok pallatesh, duke zhdukur kështu çdo shenjë të “komunizmit” e për t’ia lënë kështu vendin “demokracisë”, meqenëse ato ndërmarrje u shkatërruan nën këtë moto. Më shumë për kombinatin, shkëlqimin e saj, punën, produktet, zhvillim por dhe rënien na tregojnë ish-punonjësit. Rrëfimi i Monja Lushnja Korkaj Në vitin 1977, Monja Korkaj nisi punën në kombinat menjëherë pas përfundimit të shkollës së mesme. E siç ndodhte atë kohë, kur nuk vazhdoje studimet e larta në Universitet, partia të gjente punën. Këshilli i Lagjes e propozoi dhe e dërgoi Monjën në këtë fabrikë, fillimisht si punëtore. Nuk ka ndonjë ndryshim të madh në mënyrën sesi fillon detyra. U punësua më së pari në repartin e larjes së kavanozave, më pas e kaluan në repartin e vendosjes së etiketave. E muja pas muaji, duke punuar fort siç kujton ajo vetë, nisi një “karrierë” në kombinat, derisa e pa se po ngjiste shkallët dalëngadalë. Pas 6 muajve, (një punonjës duhet të punonte gjysmën e vitit si praktikant që të mësonte punën), Monja nisi punë në repartin e presave, repart mekanik, ku prodhoheshin kaçole (tapë shisheje) apo ku bëhej ambalazhimi i konservave si dhe të kutive të mishit të derrit. Monja Korkaj edhe sot është e emocionuar teksa flet për Kombinatin e shkëlqimin e tij të dikurshëm. Për shkak të moshës së re ishte e etur për punë dhe për eksperienca të reja. Kështu pak kohë më pas nga puna në repartin e presave, vajza e re e më dëshirë për punë kaloi në fabrikën e peshkut. “Kombinati ishte një ndërmarrje gjigande, sepse ishte i ndarë në fabrika, por nuk duhet harruar edhe repartet e ndryshme që ishin të ingranuara në të. Ishte një ndërmarrje e madhe sa një qytet”, tregon Korkaj, teksa kujton me detaje strukturën e Kombinatit, shton se kishte dhe reparte ndihmëse rreth e rrotull çdo fabrike. Repartet ishin të ndara: ajo frigoriferike, mekanike, shërbim-pastrimi etj. Kombinati ashtu si një ndërmarrje e madhe në strukturë, po ashtu kishte dhe një numër të lartë punonjësish, Korkaj thotë se në vetëm në repartin e presave ka pasur rreth 160 punonjës, ndërsa fabrika e peshkut në total kishte rreth 500 punëtorë, pa përmendur punonjësit e fabrikave të tjera. Në fabrikën e peshkut punohej me tre turne dhe me një disiplinë të rreptë. Mundohet të kujtojë me detaje punën e asaj kohe, vështirësitë që hasnin nga reparti në repart. Që andej nisi një miqësi e madhe mes punëtorëve – fundja, kujdeseshin organizatat e partisë dhe për këtë pjesë. “Vazhdoj të kem kontakte me disa prej tyre, flasim për vitet që ikën dhe për momentet e punës sonë në kombinat”. “Në fabrikë ndryshe nga të tjerat kishim dhe gardërobën e punonjësve të peshkut. Ishte e detyruar që pas punës duhet të bënim dush. Kishte rreth 8 dushe për burrat dhe 4 për gratë. Cilësia e prodhimit ishte shumë e lartë. Të tëra konservat e peshkut bëheshin me vaj ulliri, këto i kam parë me sytë e mi edhe pse isha në një repart mekanik, por ne ishim të lidhur ngushtë me të gjithë repartet dhe e dinim se si prodhoheshin produktet dhe se çfarë cilësie kishin”, tregon ajo. Korkaj tregon se ka punuar në fabrikën e peshkut në Kombinatin e Konservave deri në vitin 1985. Më pas për shkak të disa problemeve ndërmarrja u nda në dy pjesë, ajo e mish-qumështit dhe ndërmarrja e grumbullimit të mishit të gjallë dhe të therur. Pas 8 vitesh punë në fabrikën e peshkut dhe 8 vite punë në grumbullimin mish-qumësht si ekonomiste, kishte ardhur koha që Korkaj të largohej nga kombinati. “Sot që flasim unë ruaj marrëdhënie të shkëlqyeshme me të gjithë punonjësit. Ishin vitet e para të jetës që dolëm në punë dhe ishte një ambient shumë i mirë. Jo vetëm kaq kombinati kishte një çerdhe ku nënat linin fëmijët e tyre. Gjatë punës shkonin i ushqenin me gji e më pas ktheheshin në punë. Aty organizoheshin konkurse nga më të ndryshmet, aktivitete nga më të ndryshme, qofshin ato muzikore, teatrale, sportive. Ishte një qytet më vete”, tregon ajo plotë nostalgji. E përhumbur në kujtime, Korkaj ndihet e keqardhur që një “kryevepër” e tillë, u shfrytëzua dhe shkatërrua me ardhjen e demokracisë, teksa thotë se në zonën që ishte kombinati sot gjen pallate dhe shtëpi private. Rrëfimi i Margarita Gjokës E nisi punën në kombinat në vitin 1974 si një vajzë që sapo kishte mbaruar shkollën dhe qëndroj aty gjatë. Për 17 vite me radhë, nuk ndryshoi pozicion nga reparti i presave ku e caktuan që në krye të herës. Dita e parë e punës për Margaritën, ishte si dita e parë e punës për të gjithë ne, plotë me emocione, nëse do ja dilte të mësonte punën dhe qëndronte në Kombinat mes qindra punëtorëve të tjerë. “Kemi nostalgji për atë ndërmarrje. Pavarësisht vështirësive, aty kemi kujtime të shumta. Mund të thuash se aty u rritëm, u edukuam, gjetëm miqësi dhe bëmë shkollën e jetës. Ti a do ta harroj punën e parë? Ajo ngulet thellë në memorie”, më tregon e prekur Margarita. Në repartin e presave, nuk dihet se për çfarë arsyejeje, pjesa më e madhe e punëtorëve ishin gra e vajza. “Marrëdhëniet i kishim shumë të mira. Kishim lidhje të ngushta me njëra-tjetrën, ndoshta edhe sepse atë kohë njerëzit ishin më të sinqertë se sot”. Procesi i punës ishte i vështirë për shkak se shumica e procesit të punës bëhej me krahë, pasi makineritë automatike ishin shumë të pakta dhe pjesën më të madhe të punës e bënin punëtorët. Edhe pse Kombinati u inaugurua në vitin 1956, industria mori një hov në viti 1980 pasi produktet e saj kërkoheshin jo vetëm brenda vendit, por edhe jashtë saj. Kombinati vijonte me vrullin e punës dhe eksportet për disa vite. Më pas keq menaxhimi do çonte në mbylljet e dyerve të kombinatit duke lënë qindra punëtorë në rrugë. Dhe në fund Fati i kësaj ndërmarrje të madhe ishte si i çdo industrie tjetër, të lehtë apo të rëndë në Shqipëri. Me ardhjen e demokracisë, do të fillonte dhe rënia e kombinatit. U bënë përpjekje për ta mbajtur në jetë deri nga vitet 2000. Por tani, e vetmja gjë që të sjell kujtimet për këtë ndërmarrje, janë fotot e hedhura aty këtu në rrjetet sociale, apo edhe njoftimet në Qendrën Kombëtare të Regjistrimit të bizneseve, ku shumë ndërmarrje të reja, të hapura më vonë, shfrytëzuan zyrat, paisjet, makineritë dhe ambientet e këtij kombinati. Pas kësaj i privatizuan. Dhe pas privatizimit i shkatërruan dhe i ndërtuan pallate. Sepse këto ishin më të duhurat për të bërë lekë shpejt. Askujt nuk i duheshin më konservat që vijnë kaq bukur të importuara nga jashtë. Por, për ata që jetuan atë kohë: e ku ka më të shijshme se konservat e çfarëdolloji që vinin nga kombimati i Vlorës “E.Telman”. “Vlora Sardinen” Ndoshta nuk njihet shumë, por më të vjetrit, e sidomos vlonjatët duhet ta mbajnë mend. Janë konservat e sardeles “Vlora Sardinen” që prodhoheshin tek ky kombinat, mbushur me vajë ulliri bio, dhe të destinuara për tregun gjerman. Punëtorët që kanë punuar në repartin e ngarkim-shkarkimit i kujtojnë pa fund kutitë e mëdha që mbushnin kamionë të tërë që prodhoheshin në këtë fabrikë, dhe më pas kishim vetëm një destinacion, Gjermaninë. Por si shpjegohet që Shqipëria bënte tregti me Gjermaninë atë kohë, në fushën e eksporteve? Duhet kujtuar se Shqipëria kishte filluar kontaktet me Bonin, nga viti ’75 deri në ’84 kur përherë të parë Shqipëria vizitohet nga një zyrtar i lartë gjerman, Shtraus, kryeministri i landit bavarez, gjërat ecnin në raportin ekonomik disi, mes dy vendeve. Ishin shenjat e para të ndonjë puhize hapjeje drejt perëndimit. Vlonjatët, nga mbishkrimet në etiketat e këtyre konservave, mësuan edhe ndonjë fjalë në gjuhën gjermane.

Konservat si të Vlorës, kombinati që eksportonte për Gjermaninë

Nga Mikeljana Prrenja

Artikuj të ngjashëm Artikuj

Shëndetësia me kancer

Doktorë nën akuzë, Onkologjik pa ilaçe

Sezoni veror i “KAFE RIVIERËS”

Tymi që nxiu Vlorën

AKU – Një Rregullator i Kohezionit mes Biznesit Ushqimor dhe Konsumatorit

“Rilindja”, një histori suksesi nga Kavaja

Artikujt më të lexuar

Zonjat pas Liderit/ Linda dhe Liria: Eleganca e një pushteti të pazëshëm

“Zoja e randë” azil, jeta e re e “yllit” që nuk është vetëm i Shkodrës

Todi e Fatos LUBONJA,13 vitet e burgut pa asnjë takim

Si e (vetë) vranë Vladimir Shehun, ku është letra e fundit???

Gjergj Luca, kryeoligarku i Shkrimsit, rebeli që grisi diplomën për t’u bërë biznesmen

Neritan Liçaj, artisti që refuzon të jetë një qytetar që hesht!

SARA ON TOP

Kontaktet

Kategori

Mirëse u ktheve!

Hapni një llogari të re!

Merrni fjalëkalimin tuaj

Je i sigurt që dëshiron ta zhbllokosh këtë artikull?

Are you sure want to cancel subscription?

Konservat si të Vlorës, kombinati që eksportonte për Gjermaninë

Nga Mikeljana Prrenja

Mbështetni autorët dhe abonohuni në përmbajtje

Shkarko

Zblloko Artikullin

Artikuj të ngjashëm Artikuj

Artikujt më të lexuar

Kontaktet

Kategori

Mirëse u ktheve!

Hapni një llogari të re!

Merrni fjalëkalimin tuaj

Je i sigurt që dëshiron ta zhbllokosh këtë artikull?

Are you sure want to cancel subscription?