Kombinati që "veshi" shqiptarët e zhveshur nga skamja

Në vitin 1951, kur filluan aktivitetet e tij, Kombinati i Tekstileve "Stalin" në Tiranë u shndërrua në një nga ndërmarrjet e lehta më të rëndësishme në vend. Prodhimet e tij, si basmat, kadifetë apo të leshtat, shpërndaheshin me miqësi. Por gjenin rrugën edhe në dyqanet e copave në të gjitha qytetet e Shqipërisë. Çdo dalje e një produkti të ri nga ky kombinat shkaktonte interes të madh, dhe gratë dhe vajzat shqiptare prisnin me padurim për t'i blerë për veshjet e tyre të reja. Fustanet me basma të krijuara nga ky kombinat kanë lënë një kujtesë të fortë në mendjen e nënave, duke kaluar nga një brez në tjetrin dhe duke përcjellë kujtimet e tyre nga nëna te bija, duke krijuar një trashëgimi të vazhdueshme. Për shumë vite, kjo industri e tekstilit ka shërbyer si një burim i rëndësishëm për veshjet e cilësisë, duke rezistuar me krenari në kohën dhe kalimin e ngjarjeve. Puna në kombinat vazhdoi deri në vitin 1990, kur u përball me ndryshime dramatike në skenën politike dhe ekonomike të vendit. Pas kësaj periudhe, shkatërrohet gjithçka që ishte krijuar me aq kujdes dhe aftësi. Sot, në atë vend, gërmadhat dhe gjurmët e ndërtesave të shkatërruara tregojnë për madhështinë e një kombinati që ka ushqyer e ndihmuar mijëra familje shqiptare. Pavarësisht shpërbërjes së tij fizike, trashëgimia e Kombinatit "Stalin" vazhdon të jetojë në kujtesën dhe historinë e një periudhe të rëndësishme të shoqërisë shqiptare, pse jo dhe të protagonistëve të kohës, punëtorëve që shërbyen në të. Në një zonë fare pranë qendrës së Tiranës ndodhen disa godina të shkatërruara që dikur ishin krenari e kryeqytetit. Të moshuarit e dinë se ato ndërtesa - sot të shkatërruara – që ngjajnë si fantazma të së shkuarës, i përkasin Kombinatit të Tekstile, ndërsa shumica e të rinjve as që e kanë idenë se përse zona ku jetojnë ka pikërisht këtë emër, “Kombinat”. Kombinati i tekstileve në Tiranë, ishte ndër ndërmarrjet më të mëdha në vend dhe u vlerësua si një prej ndërmarrjeve më të rëndësishme dhe të suksesshme në prodhimin e produkteve tekstili në Shqipëri. Por le ta nisim historinë nga e para. Para viteve ’50 lideri sovjetik Josef Stalin, në shenjë miqësie ndaj Tiranës zyrtare dhe Enver Hoxhës, vendosi të dhurojë një Kombinat tekstil. Puna për ndërtimin e Kombinatit nisi në 31 korrik të vitit 1949, për t’u finalizuar dy vite më vonë, në vitin 1951, ku si ditë inaugurimi u zgjodh 8 nëntori, datë që përkonte me ditëlindjen e partisë Komuniste. Ndërtimi i Kombinatit të Tekstileve “Stalin” u mor për sipër nga qeveria sovjetike. Kombinati u ndërtua pranë Tiranës, në një zonë që quhej këneta e Yzberishtit. Gurin e parë të themelit të këtij kombinati e hodhi vetë Enver Hoxha, guri që zuri vend mirë në tabanin e tokës shqiptare. Mqë kombinati ishte dhuratë e Stalinit për popullin shqiptar, në shenjë respekti, mori emrin e tij. Po ashtu në nder të tij në sheshin e Kombinatit u ngrit një bust, busti sot nuk është më, por ylli i lyer me gëlqere ndodhet ende aty. Shqipëria atë kohë kishte punishte tekstilesh në Shkodër dhe Korçë, por që nuk i plotësonin nevojat e shqiptarëve dhe ndaj u ngrit kombinati në Tiranë. Diktatori Enver Hoxha, ndërtimin e kombinatit e quante një vepër madhore që do të vishte shqiptarët, të cilët ishin të “zhveshur” nga varfëria dhe skamja atë kohë. Në vitet 1950-1990, industria e tekstileve ishte një nga sektorët kryesorë të ekonomisë shqiptare. Kombinati i tekstileve në Tiranë ishte një prej qendrave më të rëndësishme të prodhimit të veshjeve. Gjatë këtyre viteve kombinatit iu shtuan edhe 10 fabrika të tjera, duke e çuar perimetrin e punishteve në 40 hektarë, ku punonin me 3 turne rreth 20 mijë punëtorë. Ky kombinat, jo vetëm veshi shqiptarët po ndihmoi që të mbushte arkat e shtetit, për shkak se disa nga veshjet e prodhuar eksportoheshin në disa vende, më kryesoret janë: Kina, Vietnam, Koreja dhe Kamboxhia, të cilat merrnin një pjesë të konsiderueshme të materialeve si fanellatë, basma, kadife apo teritale, prodhimi i të cilave shkonte në 100 mijë metër linear tekstil në ditë. Ky mund të quhej kombinati i “shoqeve”, pasi shumica e punonjësve ishin gra dhe vajza. Madje kjo bëri që të hapej edhe shkolla për punëtoret. Pra specialistët rusë, ndërtuan Shkollën e Tekstilit të Kombinatit. E teksa dikur ky kombinat shkëlqente dhe ishte epiqendra e zhvillimit ekonomik dhe një vend që nuk pushonte kurrë së punuari, ku qindra qytetarë erdhën nga zonat e tjera për të punuar në kombinat, sot ka një pamje apokaliptike dhe të përhumbur. Mes zërave të ish-punëtorëve do të mësojmë më shumë për punën në kombinat shkëlqimin dhe rënie e saj, vështirësitë dhe marrëdhënieve mes kolegëve. Rrëfimi i Bajame Tafës Bajame Tafa është një prej mijëra punëtoreve që kanë dhënë kontributin e tyre në kombinatin e tekstileve në Tiranë. Në fillim të rrëfimit të saj, ajo shfaq nostalgji të thellë për vite të kaluara. E nis nga 10 korriku 1972, datë kur ajo nisi punën e saj në këtë institucion të rëndësishëm për jetën e saj. Për një periudhë prej 10 vjetësh, Bajame Tafa punoi me përkushtim në filaturën e tjerrjes, duke kujtuar me dashuri dhe melankoli ditët e para të punës në kombinat. Nëpërmjet rrëfimit të saj, ajo na bën pjesë të një kohe, kur puna dhe përpjekjet e një të reje shpërfaqeshin me energji dhe dëshirë për sukses. "Bija e re" në atë kohë, siç thotë ajo, fillimisht quhej "nxënëse" për tre muajt e parë të trajnimit për të mësuar profesionin. Pas kësaj periudhe praktike, Bajamja zuri pozicionin e njohur si "punëtore" në makinat e tjerrjes në Filaturën numër 1 të pambukut. Paga e saj, në atë kohë, ishte një shifër e rëndësishme, duke arritur deri në 11 mijë e 5 qind lekë, e konsiderueshme për një vajzë të re që kishte dalë nga shkolla. “Ehhh, nuk mund ta harroj, e si mund ta harroj ditën e parë të punës. Edhe pse kanë kaluar vite e kujtoj me shumë nostalgji. Isha shumë e vogël kur nisa punën sapo kisha dalë nga bankat e klasës së tetë. Ne që ishim të reja, për tre muaj na quanin nxënëse, deri sa të mësonim profesionin. Pas tre muajsh praktikë, atëherë merrnim pozicionin dhe quheshim punëtore dhe këtu flas për pozicionin punëtore në makinat e tjerrjes në Filaturën numër 1 të pambukut. Pambuku më pas bëhej filli dhe më pas kalonte në repartin e tezgjahut”, tregon Tafa. Ajo thotë se ndjen krenari të veçantë për rolin që ka luajtur si punëtore e dalluar me një vend të nderit në tabelën e vendosur në hyrje të kombinatit. Me nostalgji tregon se ka mbajtur pozicionin e kryetares së bashkimeve profesionale dhe sekretares së rinisë. Në këtë rrëfim, Tafa na sjell në një kohë kur kombinati kishte një rol të rëndësishëm në ekonominë e vendit, duke shpërndarë jo vetëm produkte në tregun vendor, por edhe duke eksportuar jashtë kufijve. Kërkesa e lartë për produktet e tyre bëri që të ndërtohej edhe një kombinat i tekstileve në qytetin e Beratit. Megjithë zhdukjen e kombinatit, Bajame Tafa dhe kolegët e saj ende ruajnë lidhjet dhe kujtojnë bashkëpunimin dhe momentet e këndshme që kaluan bashkë. Megjithatë, rrudhat në ballin e saj nuk fshehin nostalgjinë kur tregon se pas disa vitesh, kombinati u reduktua dhe u mbyll përfundimisht në vitin 1995. Ajo shprehet me zhgënjim për faktin se ndërtesat e kombinatit u shkatërruan me arsyetimin e gabuar se ishin "të Enver Hoxhës". Me një tone të ndrojtur, Bajame Tafa përfundon rrëfimin duke shprehur keqardhje për fatin e kombinatit dhe për shpërndarjen e mijëra familjarëve që punonin aty. Historia e saj përshkruan një epokë të kaluar me vlera dhe sfida, duke lënë pas një amshim të dhimbshëm për një kombinat që ndihmoi në zhvillimin e industrisë së tekstilit në Shqipëri. “Nga Kombinati s’ka mbetur asgjë. Më vjen keq për këtë gjendje se në atë kombinat punonin me mijëra familjarë, të rinj e të reja. Drejt mbylljes vajti nga drejtuesit e partive që ngritën zërin e kërkonin që ndërtesat të prisheshin se ishin të Enverit, po në fakt ato ishin ndërtuar nga prindërit tanë”, përfundon ajo. Rrëfimi Shpresa Kurti Dhamo Dhamo ishte vetëm 16 vjeç kur futi “këmbët” në kombinatin e Tekstileve. Ajo në hyrje shihte njerëz që vraponin të buzëqeshur dhe atë punë, e bënin me dashuri. Ishte e re dhe e vogël, dhe nevoja për të ndihmuar sadopak familjen, e detyroi që të fillonte punën në kombinat. Për Dhamon, kombinati mund të konsiderohej shëpia e saj e dytë pasi aty punontë babai dhe nëna e saj, por edhe 3 motrat. “Unë fillova punë në vitin 1982. Nisa punë në moshë të vogël pasi doja që çdo ta arrija vetë dhe të kisha një rrogë timen. E doja shkollën dhe pse atëherë ishte shumë e vështirë të shkolloheshe për shkak të gjendjes ekonomike. Ne ishim 7 fëmijë dhe unë doja të ndihmoja sado pak familjen time. Mbaj mend atë kohë i pata thënë mamit se doja të punoja dhe ashtu bëra e nisa punën, pasi edhe Kombinatin e kisha shumë afër dhe shkollën do ta bëja në turnin e natës”, tregon ajo. Zonja Shpresa tregon se ishte punëtorja më e vogël kombinat dhe se të gjithë që nga dita e parë e kishin mirëpritur dhe ndihmuar që tja merrte dorën sa më shpejt punës. Dhamo tregon se bashkë me dy motrat e saj punonin në Filiaturën 2, në makinën e fitilit e që më pas çohej në tjerrje që të bëhej fija, ndërsa motra e madhe saj punonte Fabrikë 3, ose ndryshe fabrika ku bëhej fija e teritalit. Dhamo kujton me nostalgji kohën kur hyri në kombintat si një vajzë e vogël, ku u njoh me etikën e punës, por edhe kenaqësinë e të pasurit një rrogë, për të ndihmuar familjen. “Kombinati atë kohë gumëzhinte nga puna dhe punëtorët. Ambienti ishte shumë miqësor dhe kishe qef të punoje. Edhe pse unë nisa punë e vogël dhe nuk isha mësuar të punoja sidomos kur isha turni i tretë, por u mësova. Unë kam një shoqe të ngushtë që e njoha atje. Me të, por edhe motrat e mia shpesh kujtojmë punën dhe momentet e bukura që kemi kaluar aty”, thotë ajo duke shtuar se reparti ku punonte ajo kishte një kolektiv shembullor dhe që shpesh organizonin ekskursione që lidhte dhe më shumë miqësinë e tyre. E teksa mbyll bisedën me zonjën Shpresa, ish punonjësja shpreh keqardhje që kombinati jo vetëm është mbyllur, por që askush nuk i ka kthyer sytë më ndaj asaj industrie. Epilog “KombinArt” ishte projekti që prezantoi kryeministri Edi Rama dy vite më parë dhe që synonte të shndërronte totalisht zonën e Kombinatit, por deri më tani janë ndërtuar vetëm disa pallate dhe asgjë nga ato çfarë u tha. Nga plani parashikohej që të ndërtoheshin 4 institucione të reja arsimore, pika sociale e kulturore dhe 5 sheshe publike. “Jemi mbledhur këtu për një projekt ambicioz më shumë sesa një projekt rindërtimi është një vizion për Tiranën e gjeneratës tjetër”, u shpreh Rama para 2 vitesh, ku nga projekti vihej re se kullat e Kombinatit të Tekstileve mbeteshin aty si simbol i kësaj zone. As KombinArt nuk u ndërtua, dhe asgjë nga fabrikat e dikurshme që prodhonin, basma, kadife apo punime të leshta që dilnin prej andej nuk janë më. Nuk gjen më copa me 100 përqind pambuk sic prodhonte dikur kombinati. Nga shkëlqimi I dikurshëm I fabrikës së madhe ka mbetur vetëm emri I një lagjeje të madhe në Tiranë, Kombinatit, dhe një linjë autobuzi urban që bën lidhjen Kombinat – Kinostudio. Sot nëse i pyet të rinjtë, pakkush e di që zona e Kombinatit mban këtë emër prej kombinatit të tekstileve. Historia për vepra të mëdha të ndërtuara në kohën e komunizmit zbehet shumë shpejt, ndërkohë që të gjithë ata që kanë mbetur gjallë nga ajo kohë, tregojnë plot entuziazëm për punën dhe prodhimin në atë kombinat. Pullë postare e Kombinatit “Stalin” Një pullë filatelike e Kombinatit të Tekstileve “Stalin” të Tiranës, pullë 8 lekëshe, tregon rëndësinë e madhe që kishte në atë kohë ky kombinat. Në të, punonin mbi 10 mijë persona, më së shumti gra dhe vajza, dhe ishte e vendosur në zonën e Kombinatit. Zona e mban emrin dhe sot të tillë, nisur nga kjo industri. Në Pullën postare, shihet një vajzë e re që reklamon në dorë një basëm tërësisht pambuku, ndërkohë që ka pozuar përpara makinerive që përpunonin fillin. Jo të gjitha fabrikat në vend mund të ishin subjekte të zgjedhura për pullat postare. Kjo do të thoshte, që kombinati kishte një vlerë të jashtëzakonshme.

Kombinati që “veshi” shqiptarët e zhveshur nga skamja

Nga Mikeljana Prenja

Artikuj të ngjashëm Artikuj

Shëndetësia me kancer

Doktorë nën akuzë, Onkologjik pa ilaçe

Sezoni veror i “KAFE RIVIERËS”

Tymi që nxiu Vlorën

AKU – Një Rregullator i Kohezionit mes Biznesit Ushqimor dhe Konsumatorit

“Rilindja”, një histori suksesi nga Kavaja

Artikujt më të lexuar

Gjergj Luca, kryeoligarku i Shkrimsit, rebeli që grisi diplomën për t’u bërë biznesmen

Prangat e Veliajt, skenari i zgjedhjeve

EKSKLUZIVE/ Spiunët e televizionit

Damasku, kryeqyteti i paqes së humbur

Si e (vetë) vranë Vladimir Shehun, ku është letra e fundit???

Muzeu i Luftës: Nga MIG-ët te NATO, si ka evoluar ushtria shqiptare!

JETA E NATËS NË VITET ’90, NGA DISKO ALBANIA DHE MARIKAJ TE BUZUKËT E PARTYT RAVE

Kontaktet

Kategori

Mirëse u ktheve!

Hapni një llogari të re!

Merrni fjalëkalimin tuaj

Je i sigurt që dëshiron ta zhbllokosh këtë artikull?

Are you sure want to cancel subscription?