Kol Idromeno i panjohur, intervista e piktorit për Zojën e Shkodrës

Ju nuk do ta besoni se disa vepra të bukura, vijnë edhe nga njerëz që sapo u lexoni emrin thoni “se ku e kam dëgjuar”. Kudret Isaj ka sjellë në shqip nën kujdesin e shkrimtarit Luan Rama dhe ambasadës zvicerane një libër me shumë të pathëna për Helene dhe Eugen Pittard, dy zviceranët që u dashuruan me Shqipërinë në fillim të viteve ‘900 dhe që së bashku me Edith Durham, zonjën që shqiptarët i vunë emrin “Krajlica e Malsorëve” kanë mes të tjerave edhe një intervistë të rrallë të Kol Idromenos, të cilën, mund ta lexoni në këtë numër reviste, si pjesë e librit që promovohet. E pra, Kudret Isaj tingëllon si emër i dëgjuar. Ndoshta për shkak të mbiemrit të tij, mendova vetmevete dhe nuk gabohem. Ai është djali i ish-anëtarit të Byrosë Politike Hekuran Isaj, dhe këtu, memorja qartësohet. Hekuran Isaj ishte ish-ministër i Brendshëm i regjimit, por edhe ai, si shumë byroistë të tjerë, në fillim të demokracisë përfundoi në burg. Kudreti vazhdoi rrugën e vet të studimit dhe të shkrimit. Ai emigroi dhe u vendos në Zvicër bashkë me familjen, duke u vendosur në lindje të saj në St.Gallen në kufi me Gjermaninë dhe Austrinë. Iu deshën plot 10 vjet që të realizonte një ëndërr, të kërkonte për Helene dhe Eugene Pittard në arkivat e Gjenevës, në vitin 2007. U takua me pasardhësit e këtij cifti dhe mori prej tyre shumë fotografi, copëza kujtimesh, copëza gazetash e gjithëfarë dokumentesh që lidheshin me aktivitetin e tyre në Shqipëri. Nga puna e tij kërkimore, mbërriti tek kjo intervistë e papublikuar ndonjëherë. Ishte Helene, që në kohën që vizitoi Shkodrën, ndaloi para sheshit të madh të Katedrales së Shkodrës për të intervistuar Kol Idromenon. Eshtë fillimi i korrikut 1910 dhe 5 të huaj, ishin në pritje që të vinte një ndër shqiptarët e rrallë. Kudret Isaj pothuaj përshkruan një takim të 114 viteve më parë në Shkodër. Ndërsa hulumton për të hedhur dritë mbi lidhjen e harruar të Eugene Pittard, një shkencëtari zviceran me Shqipërinë, ai gjen pikëtakimet e tij me figura të artit e politikës shqiptare të kohës. Para syve, na vjen një Shqipëri tjetër: bardh e zi, e varfër, e drobitur nga luftërat, por një Shqipëri ku ndërsa skamja e uria kërcënojnë, udhëtarët e huaj gjejnë në të dashurinë për një vend që jeton mes mjegullës së legjendave dhe nevojës për të mbijetuar si shtet dhe si komb. Ndaj secili prej tyre, ndërsa krijon një lidhje të veçantë me vendin e njerëzit e tij, ndihmon në kancelaritë europiane e troket në dyer diplomatësh. “Atë të dielë të 3 korrikut 1910, konsulli austro- hungarez Adolph von Zambaur me bashkëshorten e tij Hortense, Eugene Pittard me Helene Pittard-in dhe Miss Edith Durhami kishin lënë takim që në mëngjes me piktorin, skulptorin dhe fotografin Kol Idromeno në kishën katedrale të Shkodrës. Tek kundronte sheshin që gumëzhinte para kishës katedrale, Helenës iu ravijëzua në mendje, pyetja nëse malësorët shkodranë veshur me kostumet e tyre të bukura shumëngjyrëshe kishin çarë telajot dhe kishin dalë papritur nga peizazhet foviste të piktorit francez Henri Matisse”. Një libër i sapoardhur në shqip “ Udhëtimi i mbramë i Helene dhe Eugene Pittard-it në Shqipëri: Gjenevë-Tiranë ” rizbulon figurën e harruar të këtij të huaji që bashkë me të shoqen, na sjellin të ndalur në kohë, Shqipërinë që njohën. Botimi vjen nën kujdesin e Luan Ramës dhe ambasadës zvicerane në një përpjekje për të rigjetur pikëtakimet historike mes dy vendeve. “Miss Edith Durhami ulur në stolat e drunjtë përballë kishës katedrale të Shkodrës, atë ditë të dielë korriku, nisi t’u rrëfejë prof. Eugene Pittard dhe Helenës, konsullit von Zambaur dhe bashkëshortes së tij Hortense, përjetimet e saj personale gjatë udhëtimeve në malësinë e Shkodrës, në Mal të Zi dhe në Kosovë në vitin 1908”, shkruan Isaj në libër. Helenës iu ngulit në kokë ideja që t’i merrte një intervistë piktorit Kol Idromeno, i cili nuk e refuzoi propozimin e zonjës zvicerane. Kurioziteti i Helene Pittard, ka të bëjë me legjendat mbi Zojën e Shkodrës, pikturën e saj që e fluturuan engjëjt drejt Romës kur Shkodra ra nën sundimin osman dhe gjithë intervista mes Helene Pittard e Kol Idromenos, vijon si më poshtë. E diel 3 korrik 1910 -Për kishën katedrale të Shkodrës ekzistojnë shumë gojëdhëna dhe legjenda shkrimore dhe gojore. A mund të bëjmë një udhëtim imagjinar së bashku nëpër rrjedhat e historisë dhe të ndjekim një itinerar, i cili mund të na bëjë të mundur të ndalemi në stacionet më të rëndësishme të saj? Kisha katedrale e ka zanafillën e saj tek kisha anunciane e Shën Mërisë, e cila në bazë të dokumenteve kishtare i ka patur rrënjët e saj përafërsisht që në shekullin e XIII-të bri kalasë së Rozafës. Kisha i përkushtohet martirit të parë të kishës katolike Shën Shtjefnit. Në ambientet e brendshme të kësaj kishe të stilit romak të etërve agostinë, në një faqe muri ka qenë pikturuar Zoja e Këshillit të Mirë, e njohur gjithashtu si Zoja e Shkodrës. Piktura paraqet Shën Mërinë me Jezusin fëmijë. Siç do ta shihni edhe vetë, ndryshe nga portretet e tjera të Jezusit, Jezusi fëmijë i kishës së Shën Shtjefnit e ka kokën të rruar. Kjo më shtyn të mendoj se autori mund të jetë një piktor shkodran, për vetë faktin se ai duhet të ketë patur dijeni që familjet shkodrane e kishin për zakon t’ua qethnin flokët fëmijëve të asaj moshe. Për fat të keq, emri i piktorit deri tani ka mbetur i panjohur. Marin Barleti shkruan se në atë periudhë kohore ka qenë e zakonshme që kishat të ndërtoheshin brenda territorit të kështjellave. Ushtria e Sulltan Mehmetit të II-të kishte pushtuar Arbërinë. Gjergj Kastriot Skënderbeu me bashkëluftëtarët e tij qëndroi në Itali nga nëntori i vitit 1466 deri në mars të vitit 1467 për t’i kërkuar ndihmë Papës dhe princërve italianë. Ai do të kthehej në Arbëri 30-40 ditë para fluturimit të Zojës së Këshillit të Mirë, Zojës së Shkodrës nga kisha anunciane e Rozafës në kishën e Genazzano-s në Itali. Disa muaj më pas, ai do të dergjej në shtrat dhe do të përvëlohej nga ethet e forta të malarjes. Gjergj Kastriot Skënderbeu do t’i mbyllte sytë në katedralen e Lezhës në 17 janar të vitit 1468. Princat shqiptarë nuk ishin aq të fortë dhe të bashkuar si më parë për t’u bërë ballë taborreve të panumërta të ushtrisë osmane. Shkodranët i luteshin Jezu Krishtit ditë dhe natë që t’i shpëtonte nga mynxyra që u kishte rënë mbi krye. Qytetarët e saj nisën t’i bëjnë kurbane Jezusit si kurrë ndonjëherë më parë duke pritur me zemër të venitur të dëgjonin zërin e Tij, të shihnin një shenjë, të dëgjonin një sinjal, të ndienin dorën e Tij mbi supe, t’ua rikthente shikimin e humbur me dritën e tij të amshuar. - A është e vërtetë që Zoja e Këshillit të Mirë, Zoja e Shkodrës fluturoi nga kisha agostine e Shën Shtjefnit në Shkodër në kishën e Genazzano-s në afërsi të Romës? Kjo mrekulli ka ndodhur në 25 prill të vitit 1467. Sipas legjendës, e cila qarkullon ende në ditët tona, Zoja e Këshillit të Mirë ose Zoja e Shkodrës fluturoi në qiell e shoqëruar nga engjëjt, të cilët i hoqën udhën në drejtim të kishës së Genazzanos në Itali. Venedikasit ua dorëzuan Shkodrën turqve me traktatin e paqes së 26 janarit të vitit 1479. Para se të largoheshin, ata do t’i linin Shkodrës si kujtim trajtën e italianizuar Scutari të emrit të saj, trajtë e cila do të fitonte shumë shpejt të drejtë qytetarie në kancelaritë më të rëndësishme europiane, në hartat gjeografike, në botimet historike, në guidat turistike. Ushtria osmane, me të pushtuar kështjellën e Rozafës, nuk nxitoi që të zhbënte nga themelet kishën e Shën Mërisë, përkundrazi, osmanët ia ndryshuan destinacionin duke e kthyer në xhami, në objekt kulti islam në mënyrë që trupat ushtarake turke dhe besimtarët shqiptarë të islamizuar të kryenin ritet e tyre. Në lidhje me ndryshimin e destinacionit të objekteve të kultit nuk është e vështirë të gjejmë shembuj analogë. Kisha e Shën Sofisë në Stamboll u shndërrua në xhami në vitin 1453. Eshtë i njohur fakti që në vitin 1510 venedikasit ndërtuan kishën katolike të Shën Mërisë në kalanë e Ulqinit. Pas rënies së Ulqinit në pushtimin turk, kisha e Shën Mërisë u shndërrua në xhaminë e Sulltan Selimit të II-të. Dhe kështu mund të vijonim me raste të tjera. Shtegtimi i Zojës së Shkodrës, i Zojës së Këshillit të Mirë nga Shkodra në kishën e Genazzano-s duhet pranuar se ishte gjithashtu një bekim për bashkëluftëtarët e Gjergj Kastriot Skënderbeut që kishin emigruar në Itali pas vdekjes së zotit të tyre. Papa Pali i II-të, për të mos u dhënë shkak spekullimeve në lidhje me mrekullitë e Zojës së Këshillit të Mirë në kishën agostine të Genazzano-s, në vitin 1478, dërgoi dy ipeshkvi që të përpilonin një raport të hollësishëm mbi mrekullitë që ndodhnin atje. Një noter i Genazzano-s kodifikoi në një dokument të noterizuar 161 mrekulli të ndodhura në këtë kishë nga 25 prilli deri në 14 gusht 1467. Gojëdhënat tregojnë se Skënderbeu me Donikën e vizitonin për çdo vit Zojën e Këshillit të Mirë bri kalasë së Rozafës. Kjo kishë më parë kishte qenë nji tempull pagan i një hyjneshe që mbronte Shkodrën dhe ndodhej midis lumenjve Drin e Bunë. Karakteristikat e Vestës ose Dheztës, janë zjarri i pashuar i nymfeut dhe ujërat e rrjedhshme. Pra Shën Mëria e Këshillit të Mirë i ngjan asaj, sipas udhëzimeve që i jepte Papati për t’i respektuar tempujt paganë, për t’i shndërruar gradualisht në Kisha duke i spërkatur me ujë të bekuar. Le të ndjekim tani si e përshkruan Georges Dillon vajtjen e Skënderbeut tek Santuari i Zojës: “…Gjatë zhvillimit të kësaj historie do të shohim se luftëtari i fundit, i cili i rezistoi këtij armiku, qe heroiku Skënderbej, mbreti Gjergj Kastrioti i Shqipërisë, që shkonte vazhdimisht me kërkime ndihme e këshille te Santuari i kësaj figure që ndodhej në këtë vend…” dhe më tutje “… Luani rrufegjuajtës i luftës, mbreti i madh Gjergj Kastrioti, e donte Santuarin e Marijes me një dashuri të përkushtuar dhe entuziaste… Skënderbeu i shkëlqyer, lutej te Santuari i Shkodrës…“ Kurse Zoncada thotë se Donika i çoi Santuarit të Zojës si dhuratë një tabaka argjendi dhe një kurorë ari, me anën e dy kalorësve. - A keni fakte konkrete të cilat dëshmojnë se dy engjëjt Gjergji dhe De Sclavisi e përcollën Zojën e Këshillit të Mirë, Zojën e Shkodrës në Itali? Fluturimi i Zojës së Shkodrës është bërë nën mbrojtjen e Jezusit. Legjenda rrëfen se engjëjt të cilët e shoqëruan Zojën e Shkodrës për të kapërcyer detin Adriatik, me t’u afruar në brigjet italiane, e humbën atë papritur nga sytë. Ndonëse u endën për ta rigjetur nëpër të gjithë gadishullin Apenin, nuk mundën që të binin në gjurmët e saj. Do të kalonin kohë (në raste të tilla koha matet me një shekull ose me gjysma shekujsh) dhe një ditë të diel kur besimtarët katolikë të Genazzano-s shkuan të luteshin në kishën e tyre si zakonisht, ata mbetën të shtangur dhe të mrekulluar kur panë afreskun mural të Shën Mërisë me Jezusin fëmijë, i cili nuk ndodhej aty më parë. Pas vdekjes së Skënderbeut dhe emigrimit në Itali, Donika Kastrioti i kërkoi një takim në audiencë mbretit Ferdinand të I-rë të Napolit, të cilin Gjergj Kastrioti e kishte ndihmuar që të hipte në fron gjatë ekspeditës që ndërmori në Itali në vitet 1460-1462. Ferdinandi i I-rë pas vdekjes së Gjergj Kastriotit e priti me nderime bashkëshorten e tij, Donikën dhe djalin e tij Gjonin, madje shteti i Napolit u fali toka bashkëluftëtarëve të Skënderbeut në Siçili, në Kalabri, në Pulje. Ferdinandi i I-rë i Napolit e siguroi Donika Kastriotin se lajmi për shfaqjen e Zojës së Këshillit të Mirë në kishën e Genazzano-s ishte i vërtetë. - Si reaguan besimtarët katolikë shkodranë kur panë se Zoja e Këshillit të Mirë, Zoja e Shkodrës i la lamtumirën Arbërisë, fluturoi me engjëjt në qiell dhe kaloi në anën tjetër të Adriatikut? Trishtimi mbuloi gjithë Arbërinë dhe tërë Shkodra ra në zi. Do të ishte më mirë që besimtarëve katolikë t’u kishin këputur një gjymtyrë nga trupi se sa të shihnin Zojën e Këshillit të Mirë t’i braktiste në fatin e tyre. Qytetarët e Shkodrës u ndanë në dy kampe. Njëri kamp mbronte mendimin se ikja e Zojës së Këshillit të Mirë nga Shkodra ishte fatkeqësia më e madhe që mund t‘i ndodhte qytetit të tyre. Cili do t’i mbronte tani nga shpata e jeniçerëve osmanë? Cili do t’u jepte shpresë për të jetuar, cili do t’u jepte zemër për të luftuar, cili do t’u jepte sy për të ëndërruar? Përfaqësuesit e kampit tjetër ishin më gjakftohtë në gjykimin e tyre. Ata mbronin idenë se Zoja e Këshillit të Mirë, Zoja e Shkodrës kishte patur një motiv të fortë dhe bindës për të kaluar në anën tjetër të Adriatikut. Në fund të fundit, a nuk kishte ikur Zoja e Shkodrës nga kisha e Shën Mërisë në kishën e Genazzano-s në Itali për t‘i mbrojtur, që të ruanin për të, të njëjtin përfytyrim dhe të njëjtin adhurim që kishin patur etërit, gjyshërit, stërgjyshërit dhe katragjyshërit e tyre për shekuj me radhë? Cili nga qytetarët shkodranë do të duronte dhe do të pranonte që afresku i Shën Mërisë me Jezusin fëmijë të përçudnohej, të dhunohej, të merrte plagët e ushtave e të thikave dhe sytë e Shën Mërisë të kullonin gjak nga fyerja dhe poshtërimi? Idromeno: Katedralja u ndërtua me para nga sulltani, papa e konsujt ‘’Më është dashur të punoj për muaj me radhë, i varur me litarë që nga mëngjesi deri në mbrëmje për të përmbushur atë vizion që kishte pushtuar mendjen dhe shpirtin tim’’ Biseda e të dielës së 3 korrikut 1910 vijon me kishën katedrale të Shkodrës duke na sjellë në kujtesë, rrethanat historike të ndërtimit të saj. ‘’ Guri i parë i kishës katedrale në Shkodër është vënë në 7 prill 1858 me fermanin e Sulltanit të vitit 1851. Atë ditë të mërkurë u vu kryqi mbi gurin e parë të themelit që u bekua nga arqipeshkvi Topich’’, tregonte Idromeno. Duke përmendur se në atë ceremoni mori pjesë i tërë populli i Shkodrës, katolikë, ortodoksë dhe myslimanë, ai vëren se katedralja u ndërtua në tokën që i dhuroi kishës Palok Krandja. ‘’Inaugurimi i kishës katedrale u bë shumë vite më pas në vitin 1897 dhe aty do të zbulojmë shkrepjet magjike të Pietro Marubit. Kryepeshkop i katedrales ishte Luigj Çurçija. Në dokumentat arkivore të Arkivit të Shtetit në Tiranë si dhe të Arkivit të Shkodrës do të njihemi me faktin se për ndërtimin e kishës katedrale Sulltani ka dhuruar 700 lira ari turke, Papa Piu IX ka dhuruar 1000 skuda floriri, konsulli i Austro-Hungarisë ka dhuruar 150 napolona ari dhe konsulli rus hodhi në themelet e kishës xhamadanin e tij prej ari. Shkodrani Gugash Shënkolli i ftuar në dasmën e perandorit të Austro –Hungarisë i kërkoi ndihmë këtij të fundit për ndërtimin e katedrales së Shkodrës dhe nuk u largua nga Vjena derisa shtiu në dorë 450 napolona të thata floriri’’, pohonte Idromeno. Kisha katedrale e Shkodrës i është kushtuar Shën Shtjefnit. Trupat ushtarake turke, pas pushtimit të kështjellës së Rozafës, vendosën aty një regjim të rreptë kontrolli dhe nuk lejonin persona të paautorizuar të afroheshin në perimetrin e kishës së Shën Mërisë, të cilën ata e shndërruan më pas në xhami, tregonte Indromeno, ndërsa sipas tij, ipeshkvit dhe etërit katolikë bashkë me besimtarët e tyre ishin të detyruar të largoheshin nga Shkodra dhe të jetonin në fshatrat Shirq, Barbullush etj. ‘’Këtë fakt na e përforcon dhe na e ilustron rasti i dëbimit të imzot Pjetër Bogdanit, i cili jetoi në shpellën e Rrjollit dhe të Jubanit në vitin 1656. Besimtarët katolikë e vinin veten e tyre në rrezik për të kryer ritet e tyre fetare. Atëherë Papa dha pëlqimin që vajzat dhe gratë e Shkodrës të ndërtonin kishëza pranë shtëpive të tyre, në mënyrë që të praktikonin ritualet katolike’’, ka thënë ai në intervistën e tij me Helene Pittard. ‘’Papa Leoni i XIII-të dhe kuvendi i Arbërit i mbajtur në vitin 1703 e shpallën Zojën e Këshillit të Mirë dhe Zojën e Shkodrës Pajtore të Shqipërisë dhe mbrojtëse të kombit shqiptar’’, - ejani tani miqtë e mi – iu drejtua Kol Idromeno mysafirëve, ’të hyjmë brenda në kishën e madhe, në kishën katedrale të Shkodrës. Arkitekti i saj ka bërë të mundur me projektin e tij që në hapësirën e brendshme të saj t’i luten Krishtit 6000 besimtarë në të njëjtën sallë. Kur ra tërmeti në Shkodër, pesë vite më parë, në 1 qershor 1905 në orën 5.30 minuta, unë punoja me tim atë Arsen Idromenon për riparimin e katedrales. Tërmeti bëri dëme të mëdha në Bahçallëk, në Tabakë, në Alibegaj, në Tepe, ku mbetën të vrarë 159 vetë dhe u plagosën 250 të tjerë. E vështroni tavanin e lartë prej druri të kishës katedrale? – vijon të kujtojë Kol Idromeno - aty kam pikturuar afreskun e Shën Mërisë me Jezusin fëmijë. Më është dashur të punoj për muaj me radhë, i varur me litarë që nga mëngjesi deri në mbrëmje për të përmbushur atë vizion që kishte pushtuar mendjen dhe shpirtin tim. Nuk mund ta përfytyroja kishën katedrale të Shkodrës pa afreskun e Shën Mërisë me Krishtin fëmijë. Nëse vdekja do të më merrte një ditë dhe ende nuk do ta kisha pikturuar afreskun e kishës së Shën Mërisë me Krishtin fëmijë në tavanin e kishës katedrale të Shkodrës, me siguri që do t’i kërkoja disa ditë leje Jezusit të plotfuqishëm për të mbaruar misionin tim. Jam i sigurtë që Jezusi nuk do të ma refuzonte lutjen. Para se të filloja punën me afreskun në kishën katedrale të Shkodrës në kapërcyell të shekullit të XX-të – vijoi tregimin e tij Kol Idromeno - i hipa anijes dhe shkova në Itali për të parë me sytë e mi nga afër Zojën e Këshillit të Mirë, Zojën e Shkodrës në kishën e Genazzano-s. Kam qëndruar dhjetë ditë e net në atë kishë duke kundruar afreskun e Shën Mërisë me Jezusin fëmijë dhe në mënyrë të pavetëdijshme më rridhnin lotë nga mallëngjimi. Jua them me zemër të hapur, se do të duhej të shteronin tërë dallgët e detit që të shteronin lotët e mi, kur parafytyroja kalvarin e vuajtjeve që kishte hequr Zoja e Këshillit të Mirë, Zoja e Shkodrës për ne. Vështroni pikën më të lartë të tavanit të kishës katedrale të Shkodrës në kupën e lterit të madh, ku kam pikturuar afreskun e Shën Mërisë me Jezusin fëmijë. E kam pikturuar duke patur të gjallë në sytë e mendjes afreskun e Shën Mërisë me Jezusin fëmijë në kishën agostine bri kalasë së Rozafës. Shën Mëria vështron me përdëllim të thellë birin e saj, Jezusin, i cili njërën dorë ia ka vënë në gjoks dhe dorën tjetër e ka harkuar në qafën e saj. Imazhin e Shën Mërisë me Jezusin fëmijë që fluturon nëpër re e kam rrethqarkuar nga engjëjt, të cilët e shoqërojnë atë gjatë udhëtimit. Shën Mëria me Jezusin fëmijë në krah në çastin që fluturoi në qiell hodhi mbi Shkodër një dritë të bardhë dhe të butë vezulluese. A nuk ngjajnë dy burrat me dy qytetarë shkodranë, të cilët janë shtangur dhe mrekulluar nga fluturimi i Zojës së Këshillit të Mirë, Zojës së tyre në qiell? Në sfondin që shihni pas supeve të tyre shfaqen konturet e qytetit të Shkodrës dhe të kalasë së Rozafës, si një vegim i mbramë që Zojës së Këshillit të Mirë do t’i mbetej i pashlyeshëm. Shihni tani fasadën ballore të kishës katedrale – e shtyu mendimin e tij më tutje Kol Idromeno. A vini re diçka që ju tërheq vëmendjen në mënyrë të veçantë? A shihni aty një bllok masiv në formë trekëndëshi brenda të cilit përvijohet konfiguracioni i një syri të gdhendur në gur. Ejani më pranë që ta lexojmë diçiturën së bashku: Dio vede tutto / Zoti sheh gjithçka. Përveçse personifikon një nga mësimet e Jezusit, a shihni në kontekstin e saj ndonjë lidhje tjetër të drejtpërdrejtë apo të tërthortë? Kam përshtypjen që syrit tuaj nuk do t’i ketë shpëtuar fakti, sipas të cilit në njërën faqe të kartmonedhës së 1 - dollarit amerikan të vitit 1782 mund të shquhet me shikim të lirë një piramidë me bazë katrore me siluetën e një syri të ravijëzuar mbi të, e cila njihet zakonisht me emrin delta drita , – e përmbylli rrëfimin e tij Kol Idromeno. Kjo simbolikë mund të dëshifrohet në forma të ndryshme. Megjithatë, thelbi i saj përbën arketipin e sentencës lakonike, e cila i ka rezistuar shekujve, sipas së cilës: syri sheh gjithçka. Tirana dhe Durrësi në sytë e Pittard-ëve: Shtëpitë e vogla e të bardha të Tiranës “ E gjendur në pjesën gege të vendit, në distancë të barabartë midis veriut dhe jugut të Shqipërisë, Tirana i ka grupuar shtëpitë e saj të vogla, të lyera me gëlqere të bardhë, të mbuluara me tjegulla të mëdha në një pellg natyror, të ngjashëm me pellgun e lulëzuar të Firences... Ju mund të mësoni se si krijohet, nga dora e artizanëve, një qeleshe ose një ibrik, një djep i pikturuar apo sandalet, një samar për kuajt apo një stoli delikate ari, ose objektet artistike në argjend me filigran“, shkruan Eugene Pittard në ‘’Journal de Genève’’ më 14 nëntor 1921. Shqipëria në vitin 1921 do të vizitohej nga tre miq të saj të shtrenjtë, nga Justin Godart, nga Edith Durham dhe nga prof. Eugene Pittard me bashkëshorten e tij Helenë. Veriu i vendit ishte në gjendje lufte, në 21 gusht 1921, shpallet Republika e Mirditës dhe Shqipëria kanosej nga rreziku i një lufte civile. Para se të përshkruajmë udhëtimin e prof. Eugene Pittard dhe të bashkëshortes së tij në Shqipëri, do t‘i referohemi një letre që Hil Mosi 89 i dërgon Fan Nolit në Gjenevë, në 20 gusht 1921. Në vitet 1950 ai e kujtonte kështu Shqipërinë : Udhëtimi që bëmë atë vit në Shqipëri ishte absolutisht triumfues. Të nisur si udhëtarë të thjeshtë, ne nuk prisnim aspak të na bënin pritje nga më madhështoret dhe të ishim në qendër të vëmendjes. Udhëtimin nga Bari në Durrës e bëmë me një anije të vogël italiane. Durrësi është një port i vogël i paorganizuar. Anija ndaloi mjaft larg qytetit. Ne ishim mbështetur në parmak ndërsa prisnim mbërritjen e varkës së vogël që i merr pasagjerët për t‘i çuar në breg, kur oficerët italianë, pranë të cilëve po qëndronim, vunë re një varkë të vogël me një flamur në sternën e saj, që avanconte e shtyrë nga disa palë rrema, që po vinte në drejtimin tonë. Ata pyetën veten se ç‘donte të thoshte kjo varkë, e cila kishte pamjen e një anijeje të vogël zyrtare. Kur varka mbërriti pranë anijes, pamë një burrë që u ngjit lart dhe një çast më vonë kapiteni më tha: Zoti Pittard, kanë ardhur për ju. Nuk i besoja as syve, as veshëve të mi. Valixhet na i zbritën në varkë. Pasi u takuam me parinë e Durrësit, na u desh të merrnim pjesë në një banket. Rreth orës 4-5 disa makina erdhën të na merrnin për të na çuar në Tiranë. Kaluam nëpër shumë fshatra ku na u rezervua e njëjta pritje. Ardhja në Tiranë ishte një gjë e jashtëzakonshme. Na kërkuan që të zbrisnim nga makina pak para se të hynim në qytet. Që nga ai çast e deri kur arritëm tek godina ku do të qëndronim, ne kaluam mes dy rreshtave të banorëve që na brohorisnin, fëmijët e shkollave këndonin në kor dhe rruga që na u desh të përshkonim ishte goxha e gjatë, mes atij populli që na dëshmonte ashtu, në një mënyrë jashtëzakonisht të ekzagjeruar, mirënjohjen e tij. Më në fund na çuan në një shtëpi të vogël të bukur të stilit turk, në ballkonin e së cilës valëvitej flamuri zviceran. Ajo do të ishte shtëpia jonë gjatë qëndrimit tonë në Tiranë. Na njohën me shërbëtorin tonë, i cili kishte qenë shërbëtori i mbretit të Malit të Zi. Me xhaketën gri, të lodhur, dukesha me pamje të trishtuar pranë shërbëtorit tim që ishte me kravatë të bardhë e me frak. Fraku, me thënë të drejtën, ishte paksa i vjetruar dhe e bardha e kravatës ishte paksa e irnosur, shënonte ai në ‘’Le visage multiplié du monde. Quatre siècle ethnographie à Genève’’.

Kol Idromeno i panjohur, intervista e piktorit për Zojën e Shkodrës

Nga Fatmira Nikolli

Artikuj të ngjashëm Artikuj

Vae Victic, demokratë!

Qeveria 4.0

SARA ON TOP

Konsumatori, në det të hapur

Shqipëri – Serbi, bileta që s’ka çmim

Zonjat pas Liderit/ Linda dhe Liria: Eleganca e një pushteti të pazëshëm

Artikujt më të lexuar

Zonjat pas Liderit/ Linda dhe Liria: Eleganca e një pushteti të pazëshëm

“Zoja e randë” azil, jeta e re e “yllit” që nuk është vetëm i Shkodrës

Todi e Fatos LUBONJA,13 vitet e burgut pa asnjë takim

Si e (vetë) vranë Vladimir Shehun, ku është letra e fundit???

Gjergj Luca, kryeoligarku i Shkrimsit, rebeli që grisi diplomën për t’u bërë biznesmen

Neritan Liçaj, artisti që refuzon të jetë një qytetar që hesht!

SARA ON TOP

Kontaktet

Kategori

Mirëse u ktheve!

Hapni një llogari të re!

Merrni fjalëkalimin tuaj

Je i sigurt që dëshiron ta zhbllokosh këtë artikull?

Are you sure want to cancel subscription?

Kol Idromeno i panjohur, intervista e piktorit për Zojën e Shkodrës

Nga Fatmira Nikolli

Mbështetni autorët dhe abonohuni në përmbajtje

Shkarko

Zblloko Artikullin

Artikuj të ngjashëm Artikuj

Artikujt më të lexuar

Kontaktet

Kategori

Mirëse u ktheve!

Hapni një llogari të re!

Merrni fjalëkalimin tuaj

Je i sigurt që dëshiron ta zhbllokosh këtë artikull?

Are you sure want to cancel subscription?