Kadare, letrat që ndikuan për të mos e marrë Nobelin

Letra pa fund kundër në Akademinë Nobel, por edhe një fushatë e drejtuar nga ambasada jonë në Stokholm. Mjaftoi një debat në rrjetet sociale dhe përsëri doli në sipërfaqe një pyetje e madhe përse Ismail Kadare nuk po e merr çmimin Nobel. Përse edhe pse prej 40 vjetësh Akademia Suedeze nuk ia jep këtë. Dhe në sipërfaqe dalin se mijëra e mijëra letra të dërguar në adresë të kësaj akademie. Një fenomen që doemos duhet të ketë ndikuar në mosdhënien e këtij çmimi. Kadare flet për revistën “Newsbomb”: “Ambasada bëri që i gjithë shtypi suedez të ishte kundër meje”. Në fillim të janarit Akademia e Çmimit Nobel në Stokholm do të kryejë një veprim rutinë që funksionon çdo vit prej më shumë se një shekulli. Si për çdo fushë, edhe në letërsi, ajo do t’i dërgojë çdo fituesi nobelist, çdo shkrimtari të madh, çdo institucioni prestigjoz letrar në botë, një formular në të cilin ata duhet të shkruajnë emrin e kandidatit që mendojnë për këtë çmim për vitin 2024. E gjithë procedura është diskrete dhe që nga viti 1901 kur janë ndarë për herë të parë çmimet, nuk bëhet e ditur cilët janë ata që e marrin këtë formular, cilët janë ata që e plotësojnë e që propozojnë dhe cilët janë ata që bëjnë të mundur të shpallin kandidaturat. Kjo procedurë vazhdon me selektimin final deri në muajin mars, për të vijuar më pas akoma deri të enjten e parë të muajit tetor kur shpallet fituesi. Por, për më shumë se 40 vjetësh, mes shumë e shumë të propozuarish, ky formular ka të shënuar një emër që nuk ndryshon asnjëherë: Ismail Kadare, Albania. Në fillim të viteve ‘80-të e nominuan për herë të parë institucionet letrare nga Franca dhe pas vitit 1990 disa herë nominim për kandidat e ka bërë edhe Akademia e Shkencave të Shqipërisë. Propozues të Kadaresë kanë qenë edhe disa shkrimtarë të huaj, emrat e të cilëve kjo akademi nuk i bën publikë. Më 28 janar, shkrimtari më i madh shqiptar mbush 88 vjeç dhe i bie afër gjysmës së jetës, emri i tij në këtë formular mban siglën “kandidat”, por pa e fituar asnjëherë. Janë të rrallë ata shkrimtarë në botë që janë prej kaq shumë vitesh kandidat për Nobel sa Ismail Kadare, duke marrë edhe epitetin “kandidat i përhershëm i Nobel”. Por, ndryshe nga ata, Kadare është i rrallë, në mos i vetëm, që është kandidat i përvitshëm dhe pa ndërprerje, aq sa na e ka zvenitur dëshirën që ai ta marrë këtë çmim. Por më shumë jemi të zhgënjyer nga Akademia e Nobelit. Të gjithë këtë pezmatim e ka përkufizuar me një thënie lapidare poeti dhe shkrimtari i madh francez, Alain Bosquet teksa vite më parë, në mes të debatit nëse duhet apo jo ta merrte çmimin lëshoi një perlë: Është Nobeli që ka nevojë për Kadarenë dhe jo Kadareja për Nobelin. LETRAT KUNDËR NOBELIT TË KADARESË Pyetja që vazhdon të rrijë si çekiç mbi kokë për shqiptarët është cilat janë arsyet përse Kadare nuk po e merr këtë çmim dhe a ka më gjasa ta marrë një ditë? A janë ulur shanset që ai të jetë nobelist, apo ato janë njësoj si vite më parë? Një lajm që qarkulloi në rrjetet sociale ditët e fundit se në Akademinë e Çmimit Nobel që nga viti 1990 e deri tani ishin dërguar 45 mijë letra që ai të mos ta merrte çmimin ka trazuar edhe një herë opinionin shqiptar. Disa studiues që janë marrë në mënyrë specifike me këto letra dhe denoncime shpjegojnë që ato janë letra fizike të shkruara nga njerëz nga më të ndryshëm. Janë letra të shkruara me dorë, me makinë shkrimi, apo edhe të printuara nga kompjuteri. Janë gjithashtu e-mail-e dhe mesazhe elektronike dhe që të gjithë për fat të keq janë arkivuar nga Akademia Suedeze për një periudhë të gjatë kohore. Doemos të orkestruara, këto letra kanë shërbyer si rezervuar karburanti për furnizimin e asaj ushtrie që synonte ta shkatërronte personin Ismail Kadare, por veçanërisht veprën e tij. Dhe për pasojë, fatkeqësisht në një farë mënyre ia kanë dalë të diktojnë dhe ndikojnë te Akademia e Nobel-it. Të paktën në dekadën e fundit, fitues të Nobelit në letërsi kanë qenë shkrimtarë mesatarë dhe pa ndonjë vlerë të spikatur dhe aspak të krahasueshëm me talentin dhe veprat e kandidatit shqiptar. Rrjedhimisht, kjo të bën të besosh se Nobeli dhe Kadareja janë gjithnjë e më larg. Pas publikimit të lajmit të fundit dhe për ta kuptuar akoma më shumë fenomenin “letra kundër Nobelit për Kadarenë” mjafton të lexosh një e nga një, të gjitha reagimet në rrjetet sociale që shpesh kanë fuqinë e eksplozionit. Si të ishte një luftë mes dy ushtrive, komentatorët janë ndarë si në pro dhe kundër të thekur, në idhtarë me të drejtë dhe sharës profesionistë facebooku. E prej kësaj panorame, kupton një gjë të madhe: Asnjë kandidat i çmimit Nobel nuk është sulmuar, sharë, anatemuar aq shumë sa Ismail Kadare nga Shqipëria. Po vetë Kadare si është ndjerë dhe si ndjehet me këtë që i ndodh e i ndodh kjo për vit? Pra: Plotësohen formularë pa fund dhe ai selektohet si kandidat çdo vit por të enjten e parw tw tetorit nuk e merr çmimin. I stacionuar përherë paradite në kompleksin “Juvenilja” në Parkun e Madh të Tiranës, gjeniu i letrave shqiptar mbetet stoik. Vijon të ketë të njëjtin mendim se të gjithë ata që e kanë synuar të dëmtojnë në jetën e tij i ka falur, por ama nuk i ka harruar. Për revistwn “News Bomb” Ismail Kadare jep një shpjegim shterues: “Më mirë se unë e shpjegon poetja dhe mikesha ime Natasha Lako, e cila ka qenë diplomate në Suedi pasi PD fitoi zgjedhjet në 1992. Ajo në një intervistë ka sqaruar më mirë se cilido dhe me ndershmëri të plotë se çfarë bënte pikërisht ambasadori i Shqipërisë në mbretërinë e Suedisë, vendi që akordon çmimin “Nobel”. Ai e ka denigruar figurën time në të gjitha pritjet zyrtare dhe e ka bërë hapur. Dhe për fat të keq, siç thotë diplomatja Lako, shtypi suedez ishte kundër Ismail Kadaresë. Dhe kjo për ta u bë e besueshme, sepse duke qenë përfaqësues i shtetit shqiptar, një shtet demokratik, ai e shfrytëzoi këtë besueshmëri ndaj Shqipërisë së re demokratike. Ambasadori në fakt ka bërë më shumë se mijëra letra anonime, sepse ai ka folur hapur në median suedeze dhe në pritjet që organizonte ambasada. Dhe kur Lako informoi presidentin Berisha se si ka mundësi që ambasadori të lobonte kundër Kadaresë dhe ndaj vendit të tij, Berisha nuk dha përgjigje asnjëherë”. Por çfarë tha vetë Natasha Lako për këtë gjëmë, apo zezonë qw ndodhte nw Skandinavi? Në vitin 2008 ajo denoncoi publikisht dërgimin e lumit të këtyre letrave. Tha Natasha Lako: “Akademisë Suedeze nën iniciativën e ambasadorit Kokalari, një grup shqiptarësh i kanë dërguar letra kundër Kadaresë. Kjo është një fushatë e gjatë kundër shkrimtarit, e cila vazhdon që nga koha kur shqiptarët dhe Shqipëria po pritej për të parën herë me shumë dashamirësi në familjen evropiane”. (Peçi Admirina, Natasha Lako: Nobeli i Kadaresë? Kokalari e konsideronte projektues të diktaturës, Gazeta Shqiptare, 19 nëntor 2008) Vetë ambasadori Bardhyl Kokalari ka mohuar edhe një deklaratë të hapur të vetë Ismail Kadaresë që e etiketuar me emër atë si orkestrues të fushatës duke hedhur poshtë ato që Kadare ka thënë. Por, Natasha Lako ka qenë edhe më e ashpër në prononcimin e saj teksa e cilësonte ambasadorin si njeriu që organizonte fushatën kundër dhe e cilësonte Kadarenë projektues të diktaturës së Enver Hoxhës. Nga e gjithë kjo, cilat ishin pasojat? E para dhe më e rëndësishmja: E gjithë media suedeze u bë kundër Ismail Kadaresë. Për rrjedhojë, sot mund ta imagjinojmë ndikimin e saj te Akademia e Nobel-it. Tha Natasha Lako: “Rezultati i fushatës që buronte nga Shqipëria, u ndje deri në gazetën më të madhe të vendit, “Dages Nyheter”. Në këtë gazetë, ditën e shpalljes së çmimit “Nobel” u botua kryeartikulli për Kadarenë si kandidat kryesor për çmimin “Nobel” të atij viti. Dhe po në këtë kryeartikull, flitej gjithashtu për bashkëpunimin e tij si njeriu më i afërt i Enver Hoxhës. Kam marrë vetë personalisht në telefon kryeredaktorin e gazetës dhe kam folur gjatë me të. Mbetesha si të thuash, dëshmitarja e vetme dhe e vetmuar e kontributit të Kadaresë në fjalën dhe pjesën tepër të mundimshme të lirisë shqiptare”. (Po aty). Duke këmbëngulur për shifrën e 45 mijë letrave, një njeri afër me shkrimtarin, pa patur merakun e identifikimit, por për të vërtetën, jep për revistën “Newsbomb” një argument të fortë: “Janë 45 mijë letra. Por, për atë që nuk beson, këtë shifër po e bëjmë 4500, 450 dhe po të dojë edhe 45 letra. Por, nuk zhbëjmë dot faktet të bëra publikë nga shkrimtarja e njohur Natasha Lako, që në vitet ‘90-të ka qenë diplomate në ambasadën shqiptare në Suedi, pikërisht aty ku organizohej fushata antiKadare”. FURTUNA E SULMEVE NDAJ KADARESË Por nga buron i gjithë ky mllef dhe përse përdoret kjo metodë me letra kaq të pista dhe autorë anonimë? Në fakt, dërgimi i letrave në mënyrë masive është një tipologji e shqiptarit e krijuar gjatë regjimit komunist. Për këtë na vjen në ndihmë studiuesi dhe sociologu Sofokli Meksi, i cili ka zbuluar së fundi një shifër tronditëse. Udhëheqësi i temës së diplomës së tij, Akademiku Shaban Sinani, tregon nga ky punim rezultoi se gjatë diktaturës, Enver Hoxhës i dërgonin nga populli 12-15 mijë letra çdo vit për probleme nga më të ndryshmet. Një fenomen që ende vijon edhe sot, por nëpërmjet një teknologjie tjetër. Por që në rastin Kadare ka bërë një dëm të madh. Ishte si një furtunë përplasja në rrjetet sociale të disa ditëve më parë. Monarku i letrave shqipe u vu edhe një herë në qendër të një fushate negative për disa dhe në qendër të vlerësimit maksimal për shumicën. Por, ndërsa të dytët janë më spontanë, më të butë, më organikë, të parët janë tepër të organizuar, të egër dhe të pamëshirshëm në fjalët që shkruanin dhe shumica ishin anonimë. Por kjo ishte reminishencë e sulmeve që atij i janë bërë vazhdimisht. Madje që gjatë regjimit komunist në mënyrë të fshehtë dhe pas rrëzimit të tij, edhe fshehtë edhe hapur. Ngjan tamam siç ndodhte gjatë komunizmit: Kritikët dhe akuzatorët ndaj tij ishin të ndarë në disa lloje. Në disa që e quanin shkrimtar komunist. Disa të tjerë që mendonin se ai nuk ishte komunist sa duhej dhe se në veprat e tij kishte mbeturina mikroborgjeze të infiltruara nga perëndimi. Dhe kur iku në Francë në 1990, një pjesë e kritikuan përse iku dhe braktisi në atë kohë që Shqipëria kishte shumë nevojë për ata. Të tjerë e akuzuan si tradhëtar që braktisi vendin kur kishte nevojë. Çudia është se edhe sot vijojnë t'i përmendin të kaluarën e tij gjatë regjimit komunist duke e vizatuar si njeriun më të pushtetshëm të atij regjimi, a thua se kishte në dorë po aq sa Enver Hoxha, kur në fakt i duhej të mbijetonte. Aq sa një gazetar francez teksa e kishte ftuar në studio e prezantoi: Ky është Ismail Kadare, shkrimtari më i madh shqiptar dhe akuzohet përse nuk vdiq gjatë komunizmit. Por që Kadare i shpëtoi ndëshkimit dhe vdekjes besohet se edhe kjo është një aftësi. Dhe jo e vogël madje. Duke shpëtuar veten ai ka shpëtuar veprën e tij që e kemi sot. Të imagjinojmë për një moment një Kadare në burg, apo më keq akoma, të pushkatuar. Ne shqiptarët nuk do të kishim asnjë nga veprat e tij, as ato të krijuara gjatë komunizmit e as ato pas rrëzimit të tij. Nuk do kishim kryeveprën “Gjenerali i Ushtrisë së Vdekur” që ai u njoh ndërkombëtarisht, as “Dimrin e madh”, as “Koncert në fund të dimrit”, as “Përbindëshin”, as “Pallati i Ëndrrave” e kështu me radhë. Nuk do të kishim as një pikë referimi në vitet 1989-1990 si Ismail Kadare teksa përpiqeshim të rrëzonim komunizmin. Po për fat, Kadare me veprën e tij u kthye në referencë për ta rrëzuar atë regjim. E pra, Kadare vetë na ka bërë një nder duke mbijetuar. Dhe të mbijetoje në atë regjim ishte ngjadhnjim, jo shaka. PËRSE E SULMOJNË KADARENË Ushtria e atyre që e sulmojnë Kadarenë në të shumtën e rasteve janë pa ndonjë vlerë dhe pa ndonjë aftësi të madhe profesionale. Por ama mbeten ushtri. Janë si të organizuar me pult. Ngrihen sa herë ua lyp nevoja dhe bëhen bashkë kundër, në çdo situatë që gjeniu i letrave shqipe spikat në diçka. Jo pak herë është studiuar ky prototip shqiptari që vetëm urrejnë, shajnë, mallkojnë. Aq e tepruar u bë kjo saqë një herë Kadare u krahasua me rrezet gama që vinin nga universi dhe që kombi shqiptar duhej t’i kthente mbrapsht nëse donte të mos dëmtohej. Është ai rasti ku doemos duhet t’i kërkosh Zoti ndihmë. Për këtë “stil” sulmesh janë bërë studime të posaçme mes tyre si shkrimtari dhe gazetari Peter Lukas që e quan defekt gjenetik. Kjo i bën shqiptarët të urrejnë dhe t’i kenë zili ata shqiptarë që arrijnë një sukses dhe kalojnë sipër vlerave të tyre dhe rrethit të tyre shoqëror dhe familjar. Nuk është fenomen i ri. Është trashëguar brez pas brezi dhe njerëz me sukses të madh duke përfshirë edhe Kadarenë e madh, ngaqë tërë jetën ka guxuar të jetë i madh. Dhe po Lucas thotë se në vend ta ngrinin mbi supe Kadarenë, ata preferojnë ta shajnë në kor. Herë në formë denoncimesh dhe herë si fletë arresti, lumi i letrave të dërguara “atje lart” cilësoheshin si vigjilenca e partisë. Pra, kur kritika botërore e krahasonte me Shekspirin, Tolstoin dhe Kafkën, diktatura e shante dhe e ndalonte të ishte Shekspir. Më saktë dhe qartë këto lloj denoncimesh i ka bërë studiuesi dhe akademiku Shaban Sinani. Ai grumbulloi dhe publikoi në vitin 2005 të gjithë togun e letrave, denoncimeve dhe spiunimeve ndaj Ismail Kadaresë në librin “Një dosje për Kadarenë”. Shkroi Shaban Sinani: “Ndërsa shkruaja radhët e fundit të librit, për një çast më erdhi në mendje monologu i njërit prej personazheve kryesore të veprës së Kadaresë: Merrini, jua solla!. Jo, nuk ishte thjesht terren i vështirë. Ishte më keq, ishte një kënetë e përbaltur, e shtrirë në kohë dhe në vite, shumë vjet ujëra të ndenjura. Unë dola prej andej. Nuk e di në dola i stërpikur prej asaj pjese të llumtë që isha i detyruar ta prekja. Në kam shpëtuar, gjysma e meritës padyshim u takon lexuesëve të mi…”. (Sinani Shaban, Një dosje për Kadarenë, OMSCA-1, Tiranë 2005. faqe 27) Është e qartë se ata që orkestruan, drejtuan dhe shkruajatën letra dhe bënë spiunime tani e quajnë të harruar këtë histori. Duan ta fshijnë me gomën e tyre këtë histori të ndyrë. Pikërisht për këtë arsye ata janë gati ta rikthejnë edhe një herë atë sistem dhe të përsërisin edhe një herë shkrimin e letrave kundër Kadaresë. ISMAIL KADARE DHE DIKTATURA Ismail Kadare jetoi dhe shkroi shumicën e veprave në diktaturë. Vepra e tij bashkëjetoi me diktaturën. Por asnjëherë nuk u bë pjesë e saj dhe asnjëherë nuk u mposht. E vërteta është se diktatura dhe diktatori Hoxha zgjodhën Kadarenë për ta shfrytëzuar. Por vetë Ismail Kadare nuk e lejoi ta shfrytëzonte. Ai nuk e zgjodhi diktaturën. Edhe pse në veprat e tij trajtonte diktaturën, ai kurrë nuk i shërbeu asaj, por letërsisë së vet. Me njerëzit e vetë ai shpesh thoshte: “Shefat e mi nuk janë pushtetarët, por Eskili, Shekspiri, Dante, Servantes”. Dhe vërtetë, Ismail Kadare ishte shkrimtar i padënuar nga diktatura por vepra e vetë ishte e burgosur ama. Në një procesverbal të mbajtur në Komitetin Qendror të Partisë së Punës në vitin 1985 një funksionar ka shkruar: Asnjë vepër e Ismail Kadaresë nuk i ka shpëtuar dënimit. Dhe kjo i shpjegon të gjitha. Kadare kurrë nuk pranoi ofiqe dhe poste. Nuk pranoi të bëhej president kur deri iu lutën dhe ai dha një përgjigje plot llogjikë: “Përveç Vaclav Havel, kam kuptuar se poetët s’mund të jenë veçse presidentë dhe politikanë të këqinj”. Nuk ka fjalë ngushëlluese për këtë ushtri antiKadare. Të njohur e të panjohur, e deri politikanë, ata vazhdojnë edhe sot dhe ndoshta do vazhdojnë edhe në të ardhmen të nxjerrin mllefin e tyre. Por një gjë është e sigurtë: Pas shumë vitesh, dekadash e shekujsh, ata që përbjënë këtë ushtri do të harrohen. Ajo që do të mbetet dhe kujtohet është vepra e Kadaresë. KORPUSI KADARE 100 krijime dhe tituj, 70 vjet krijimtari, i përkthyer në afër 50 gjuhë të botës, Ismail Kadare u kthye në një mit dhe shkrimtar kult në letërsinë shqipe por edhe njeriu më influent gjatë lëvizjes për rrëzimin e atij regjimi. Dhe bota e njohu Shqipërinë nëpërmjet tij. Që nga 5 qershori i këtij viti Shtëpia Botuese “Onufri” promovoi në Prishtinë 7 vëllime të kësaj krijimtarie prej 7 mijë faqesh. Një krijimtari që nisi më 8 tetor 1953 kur Kadare ishte 17 vjeç e deri më sot. Ky botim me vlerën e një “thesari” është i katërti i të gjithë krijimtarisë së Kadaresë. I pari u botua në vitin 1980 në Tiranë. I dyti në Paris në vitin 2002 në frëngjisht dhe në shqip. I treti nga shtëpia Botuese “Onufri” në vitin 2007 dhe e fundit kjo e këtij viti po nga “Onufri”. Por mes kandidatëve të çmimit Nobel, asnjëri nuk ka një histori si e Ismail Kadaresë. Por më e rëndësishme është se në historinë e letërsisë botërore janë shumë të paktë shkrimtarë ata që kanë shkruar një korpus veprash kaq cilësore sa Ismail Kadare.

Kadare, letrat që ndikuan për të mos e marrë Nobelin

Nga Roland Qafoku

Artikuj të ngjashëm Artikuj

Zonjat pas Liderit/ Linda dhe Liria: Eleganca e një pushteti të pazëshëm

Ekonomia që varet nga Importet

Todi e Fatos LUBONJA,13 vitet e burgut pa asnjë takim

Jo Çështje Mode

“Zoja e randë” azil, jeta e re e “yllit” që nuk është vetëm i Shkodrës

Neritan Liçaj, artisti që refuzon të jetë një qytetar që hesht!

Artikujt më të lexuar

Zonjat pas Liderit/ Linda dhe Liria: Eleganca e një pushteti të pazëshëm

“Zoja e randë” azil, jeta e re e “yllit” që nuk është vetëm i Shkodrës

Todi e Fatos LUBONJA,13 vitet e burgut pa asnjë takim

Si e (vetë) vranë Vladimir Shehun, ku është letra e fundit???

Gjergj Luca, kryeoligarku i Shkrimsit, rebeli që grisi diplomën për t’u bërë biznesmen

Basti i Ramës me brezin e ri

Neritan Liçaj, artisti që refuzon të jetë një qytetar që hesht!

Kontaktet

Kategori

Mirëse u ktheve!

Hapni një llogari të re!

Merrni fjalëkalimin tuaj

Je i sigurt që dëshiron ta zhbllokosh këtë artikull?

Are you sure want to cancel subscription?

Kadare, letrat që ndikuan për të mos e marrë Nobelin

Nga Roland Qafoku

Mbështetni autorët dhe abonohuni në përmbajtje

Shkarko

Zblloko Artikullin

Artikuj të ngjashëm Artikuj

Artikujt më të lexuar

Kontaktet

Kategori

Mirëse u ktheve!

Hapni një llogari të re!

Merrni fjalëkalimin tuaj

Je i sigurt që dëshiron ta zhbllokosh këtë artikull?

Are you sure want to cancel subscription?