“Zoja e randë” azil, jeta e re e “yllit” që nuk është vetëm i Shkodrës

Një pasdite të qetë pranvere, teksa gjendem mes dosjeve të zverdhura dhe të pluhurosura në Arkivin e Teatrit “ Migjeni” në Shkodër, ndër duar marr një fotografi të vjetër. Në të është një vajzë e re, me sy plot jetë, një buzëqeshje të çiltër dhe e veshur me një kostum skene. Eshtë Tinka Kurti. E kështu nisi udhëtimi im nëpër kujtime dhe historinë e saj, një rrëfim që unë, një vajzë e re, e cila është njohur me të madhen Tinkë nëpër filmat bardh e zi, po e thur duke ndjekur gjurmët e jetës së kësaj aktore të papërsëritshme, që të rrallta i ka shoqet dhe që nga “Zoja e randë” e teatrit ka përfunduar në shtëpinë të moshuarve, diku në periferi të Tiranës. Nga fëmijëria e thjeshtë në Shkodër, te skena që e ka dashur kaq shumë e deri tek vetmia e heshtur e netëve të pleqërisë. Aty ku nisi gjithçka! Rrugëtimi i saj nuk nisi në skenë, por në një natë të acartë dimri, në vitin 1932, në Sarajevën romantike. Zoti vendosi që Dedë Kolë Thani dhe bashkëshortja e tij hungareze, Elisabeta, të bekoheshin me një vajzë të shëndetshme, emrin të cilës ja vendosën Tinka, një emër që siç thoshte e ëma, i kishte ardhur nga qielli, një “T” që i ndriti mes yjesh. Por jeta e tyre në emigracion do të përfundonte shumë shpejt. Në moshën pesëvjeçare, Tinka, ende fëmijë, me një valixhe të vogël dore, ato ngjyrë kafe të kohës, mbërriti në Shkodër. Në rrugicat me kalldrëm, mes traditës kulturore, pasionit, e frymës artistike që rridhte në venat e të gjithë shkodranëve, vogëlushja Tinka rritej duke dëgjuar përralla, histori e këngë, pa e ditur ende se fati i kishte rezervuar një jetë në skenë. Që herët, pasioni i saj për aktrimin e bëri të ishte pjesë e skenave amatore, të ngritura me dërrasa të thyera, në sokaket e ngushtë të Shkodrës. Aty ku Tinka me shoqet i jepnin jetë skenave fëminore. Pasioni, dëshira për të qenë një yll i madh i skenës shqiptare, këmbëngulja dhe kokëfortësia e saj e çuan drejt Tiranës të madhe, për të ndjekur studimet në Liceun Artistik. Mirëpo, ky kapitull nuk pati fundin e dëshiruar. Në vitin 1947 ajo u përjashtua nga shkolla dhe nuk mundi të merrte asnjëherë një diplomë. Arsyeja është zbehur në kujtimet e kohës, por e qartë si drita e diellit është se ky episod nuk i theu ëndrrat dhe shpirtin e saj luftarak. “ Kjo nuk e pengoi të bëhet një aktore e madhe”, shkruhet diku për të, dhe me të vërtetë. Tinka e re, u kthye sërish në Shkodrën e bukur, kësaj here me zemrën e “plagosur”, por me një vullnet për tu pasur zili. Nëpër arkiva gjeta një shënim se ajo u ngjit për herë të parë në një skenë të vërtetë, kur ishte vetëm 16 vjeç. Ishte viti 1948 dhe drama “Dasma Shkodrane”, kërkonte role të reja. Tinka adoleshente, trupvogël, mori duartrokitjet e para. Shkodra i dhuroi skenën dhe nga viti 1949 dhe deri në ditën kur doli në pension, Tinka Kurti ka qenë aktore e Teatrit “Migjeni”, skenë në të cilën ajo u rrit, nga një çamarroke e padjallëzuar, me ëndrra dhe dëshira të mëdha, në një grua e cila është shënuar me gërma të mëdha në kinematografinë dhe jetën artistike të Shqipërisë. Shfletoj fletoret e vjetra të teatrit dhe gjej role pafund, dramë pas dramë, komedi pas komedie, mbi 120 role teatrore gjatë karrierës! Në to, Tinka spikati si vajza shqiptare, gruaja e vuajtur, nëna fisnike, por edhe me humorin e saj të veçantë në pjesët komike. Rreth viteve 1950, emri i saj nisi të lakohet me respekt nga publiku shkodran, ajo tashmë ishte “ ylli” i teatrit. Shkodranët filluan ta thërrisnin me dashuri “Zoja e randë” e teatrit, një zonjë e madhe që qëndronte stoike dhe e dashur mbi skenë. Në një copëz letre, gjeta një shënim të zbehtë, pasi ngjyrat e stilografit ishin venitur nga vitet. Aty mes rreshtave me vështirësi lexoj se Tinka kur ishte e re kishte zakon të mësonte jo vetëm rolin e saj, por edhe tekstet e kolegëve. Ajo ka jetuar për artin dhe teatri ishte bërë shtëpia e saj e dytë. “Unë jam aktore e Shkodrës. Atje kam dashurinë e dhimbjen, mallin dhe pengjet e mia”, do të shprehej vetë Tinka pas shumë vitesh, me sytë me lot dhe mallin për qytetin ku hodhi hapat e parë. Nga teatri “Migjeni” në filmat bardh e zi të “Kinostudios së re”! Kjo vajzë e re shkodrane nuk u mjaftua me skenën prej druri të teatrit. Brenda vetes dinte që mund të përcillte emocione të forta edhe përtej sallës së teatrit. Dhe viti 1958 i dha asaj mundësinë që aq shumë e priste dhe kërkonte. Tinka Kurti u përzgjodh për rolin kryesor në filmin e parë artistik shqiptar “Tana”. Ishte vetëm 25 vjeçe kur kamera e filmit bardh e zi regjistroi buzëqeshjen e saj. Në arkivin e filmit gjej një sekuencë të shkurtër nga “Tana”. Aty shihet Tinka, një vajzë e re me shami në kokë, në një fshat shqiptar, ndërkohë që pranë saj qëndron partneri, Naim Frashëri në film me emrin Stefani. Aty, nën hijen e një peme, Tinka dhe Naimi shkëmbejnë një puthje, puthja e parë në historinë e kinematografisë shqiptare. E teksa po lexoja për këtë skenë, në mendje më erdhi me shpejtësi zëri i Tinkës, ku pas disa vitesh, kur ndihej tamam e lirë, foli për këtë moment. “Edhe pse isha shumë e re, pasioni e bën aktorin të interpretojë edhe skena të tilla,” kujtonte Tinka, duke shtuar me hidhërim se për ta xhiruar u deshën 29 dubla dhe në fund skena u pre nga filmi. Megjithatë, ajo puthje e guximshme tregoi se Tinka Kurti ishte një hap përpara kohës, e gatshme të “shkelte çdo besëtytni” në emër të artit. Pas suksesit të “Tanës”, karriera e Tinkës mori hov. Gjatë viteve ’60, ’70, e më tej ajo u bë fytyrë e dashur e ekranit, duke luajtur me dhjetëra e dhjetëra role. Emri i saj filloi të shfaqej rregullisht në titrat e filmave artistikë shqiptarë. Teksa shfletoj një listë të filmave të Kinostudios, më bien në sy disa tituj që përcillen gojë më gojë edhe sot e kësaj dite, falë rolit të Tinka Kurtit në to. - “Yjet e netëve të gjata” (1972)! Në këtë film dramatik me sfond Luftën e Dytë Botërore, Tinka interpretoi Nënë Pashakon, një nënë stoike që pret të birin partizan. Ky film është rrënjosur thellë te memoria e shqiptarëve, edhe te memoria ime. Pasi e kam parë për herë të parë këtë film qysh kur isha një vajzë e vogël. -“Vajzat me kordele të kuqe” (1978)! Në këtë film që trajton jetën e shkollave të vajzave në vitet ’30, Tinka spikati në rolin e Sinjorina Mançinin, mësueses së rreptë por zemërmirë. Ajo solli në ekran elegancën dhe humorin e lehtë të një zonje italiane, duke e bërë personazhin të paharrueshëm. Lista e filmave është e gjatë, që nga dramat e realizimit socialist e deri te filmat modern pas viteve ’90. Në çdo dekadë, Tinka Kurti arriti të gjejë një rol ku të lërë gjurmë, herë si nënë, herë grua krenare dhe e fortë, e herë gjyshe me plot dhimbje për bijtë e saj. Vuajtjet e Tinka Kurtit pas kuintave dhe duartrokitjeve! Teksa thelloj kërkimet e mia, kuptoj se jeta e Tinka Kurtit nuk ka qenë veç duartrokitje e lule. Pas perdes së skenës dhe fasadës së famës, fshihen një sërë vuajtjesh të mëdha, pasi jeta jo rrallëherë e ka përplasur fort, sa nga një qoshe në një qoshe tjetër. Në moshë fare të re, Tinka u martua me Palok Kurtin, burrin që i qëndroi në krah derisa ai vdiq në vitin 1997. Humbja e bashkëshortit, shokut të saj të jetës, e tronditi shumë. Por, Tinka, nuk u dorëzua, pasi biri i saj i vetëm, Zef Kurti, kishte nevojë për të ëmën. Dashuria e të birit, e publikut dhe skena u bënë balsam për vetminë e Tinkës në atë kohë. “Sigurisht, të ngrysesh dhe të gdhihesh vetëm nuk është e lehtë”, do të rrëfehej aktorja vite më vonë. Ndërkohë, një dhimbje tjetër e madhe i erdhi më pas. Zefi, u largua drejt Kanadasë, qysh i ri dhe emigracioni i ndau nënë e bir për vite me radhë. Tinka nuk dëshironte të braktiste Shqipërinë, ajo qëndroi në atdhe, me mallin për të birin që e pa rrallë. Pastaj erdhi lajmi tragjik. Në fillim të vitit 2018, kur vetë Tinka sapo ishte rimëkëmbur nga ca probleme shëndetësore, një telefonatë nga Kanadaja e largët i sjell lajmin e kobshëm. Zemra e Zefit ndaloi së rrahuri. Ai ndërroi jetë në moshën 65-vjeçare pas një ataku në zemër. Ehh, për Tinkën kjo ishte goditja fatale, një dhimbje e cila i dërrmoi shpirtin për së gjalli. Nga ylli i skenës në azilin e të moshuarve! Kohët e fundit, lajmi se Tinka Kurti ndodhet në një azil të moshuarish tronditi shumë njerëz. “Si ka mundësi që një ikonë e tillë, me kontribute kolosale për artin, të mos e kalojë pleqërinë në shtëpinë e saj?” Kjo pyetje po më vërtitej edhe mua në mendje. Por, vetë Tinka e shpjegoi këtë. Gjatë një mesazhi televiziv ajo tha: “Për mua ishte një tragjedi që erdha në këtë shtëpi… Doja që të ikja sa më parë, por tani nuk them se dua të iki sepse ka njerëz të mrekullueshëm” . Fjalët e saj dukej që buronin nga thellësia e zemrës. Në fillim e ndjeu si tragjedi faktin që iu desh të strehohej në azil, por me kalimin e ditëve u mësua mes shokëve dhe shoqeve të reja. Në atë intervistë ajo falenderoi stafin e shtëpisë së të moshuarve për kujdesin që kanë treguar, ndërsa sytë iu mbushën me lot kur përmendi miken e saj, Margarita Xhepën, e cila u shua mëngjesin e 3 prillit. Pas lajmit se e madhja Tinkë ndodhet në një azil në kryeqytet fillova kërkimet. Pas disa orësh, me një shënim në duar u nisa drejt periferisë së Tiranës, aty ku ndodhet “Shtëpia e Zotërinjve”. Një vend i gjelbëruar dhe i qetë. Oborri gumëzhin nga zërat e disa zotërinjve të fisshëm të cilët luajnë domino. Mes tyre, qëndron një zonjë elegante, me flokët e thinjura, e një kapëse të vendosur anash, ndërkohë që buzët i kishte lyer me një buzëkuq të kuq. E njoha menjëherë, është Tinka. Hijeshia dhe sharmi që ka pasur gjithë jetën nuk e ka lënë, edhe në këtë moshë të thyer, sytë i shkëlqejnë ende. Fillova të përfytyroj netët e heshtura të Tinkës në atë dhomë të vogël azili. Ndoshta mbi komodinën pranë shtratit ajo mban disa fotografi të tjera, a ndoshta fytyrat e buzëqeshura të bashkëshortit e djalit. Aty pranë, me siguri, qëndron ndonjë libër apo shënim i saj. “Nuk e kam frikë plakjen e as vdekjen, por kam frikë nga plakja e trurit…Prandaj dua të vazhdoj të punoj”, ka thënë Tinka më herët. Kjo shprehje e saj kumbon më fort edhe tani, tek e shoh përballë meje, e di se mendjen e ka ende të mprehtë, plot kujtime dhe ëndrra. Jam e sigurt se kur vjen ndonjë vizitor i ri, Tinka menjëherë i rrëfen ndonjë episod nga jeta e saj, me atë zërin e ngrohtë e me duart që i dridhen pak si pasojë e viteve. Në bisedat me infermierët, mësoj se Tinka e kalon ditën duke lexuar, apo duke parë ndonjë shfaqje a film të vjetër kur i jepet mundësia. Ajo gëzohet kur i vijnë miq aktorë për vizitë, sytë i shndërrisin kur dëgjon duartrokitjet nëpër premierat e dikurshme. Institucionet shtetërore, me gjithë nderimet protokollare që i kanë bërë ndër vite, duket se e lanë mënjanë në këtë pikë të jetës. Në fakt, Tinka Kurti merr një pension të veçantë shtetëror si “Nder i Kombit” dhe “Artiste e Popullit”, tituj që ia kanë dhënë me të drejtë për kontributet e saj. Mirëpo, krenaria e saj nuk e lejon të bëhet barrë për kënd. Aktorja paguan vetë për qëndrimin në azil, me ndihmën e familjarëve, duke ruajtur kështu dinjitetin e saj deri në fund dhe duke mos dashur të lërë atdheun, këtë Shqipëri që i ka dhënë kaq shumë përgjatë këtyre dekadave! The Noble Lady: A new chapter for Albania’s beloved star One quiet spring afternoon, while sifting through the yellowed and dusty files in the Archive of the "Migjeni" Theater in Shkodër, I came across an old photograph. In it, a young girl appears, her eyes full of life, her smile sincere, dressed in a stage costume. It was Tinka Kurti. Thus began my journey through her memories and her story—a story that I, a young woman who first encountered the great Tinka through black-and-white films, am now weaving by following the traces of the life of this remarkable actress. Few can equal her, a woman who, from being the “Noble Lady” of the theater, has now found herself living in a retirement home on the outskirts of Tirana. From a modest childhood in Shkodër, to the stage she so deeply loved, and ultimately to the quiet solitude of her later years—this is her journey. Where It All Began Tinka Kurti’s story did not begin on stage, but on a cold winter night in 1932, in the romantic city of Sarajevo. It was there that God blessed Dedë Kolë Thani and his Hungarian wife, Elisabeta, with a healthy daughter, whom they named Tinka—a name that, according to her mother, came from the sky, a "T" shining among the stars. However, their life in emigration was short-lived. At the tender age of five, little Tinka, carrying a small brown suitcase, arrived in Shkodër. Amidst cobbled streets and a rich cultural tradition, passion, and artistic spirit that coursed through the veins of Shkodrans, she grew up listening to fairy tales, stories, and songs—still unaware that destiny had prepared a life on stage for her. From an early age, her passion for acting led her to take part in amateur performances, staged on broken planks in the narrow alleys of Shkodër. There, Tinka and her friends brought children’s scenes to life. Her passion, her desire to become a great star of the Albanian stage, and her persistence and determination led her to Tirana to study at the Artistic Lyceum. However, this chapter did not have the ending she had hoped for. In 1947, she was expelled from the school and never obtained her diploma. The reasons for this have faded with time, but what remains clear is that this setback did not break her spirit or her dreams. As someone once wrote about her, “This did not stop her from becoming a great actress”—and indeed it did not. The young Tinka returned once again to beautiful Shkodër, this time with a wounded heart but with admirable determination. In the archives, I found a note stating that she first appeared on a professional stage at just 16 years old. It was 1948, and the play Shkodran Wedding was seeking new actors. The young, petite Tinka received her first round of applause. Shkodër gave her the stage, and from 1949 until her retirement, Tinka Kurti was an actress at the "Migjeni" Theater, the place where she grew from a mischievous, innocent girl with big dreams into a woman whose name is etched in bold letters in Albania’s cinematic and artistic history. As I turned the pages of old theater notebooks, I found an endless list of roles—drama after drama, comedy after comedy—more than 120 theatrical performances in her career! In each, Tinka stood out: as the Albanian girl, the suffering woman, the noble mother, and as a uniquely humorous character in comedic pieces. By the 1950s, her name was spoken with great respect among Shkodrans. She had become the “star” of the theater. It was during this time that the people of Shkodër lovingly began to refer to her as the “Noble Lady” of the stage—a grand woman who stood stoic and beloved before the audience. Among the faded ink of an old document, I found a small note mentioning that young Tinka would learn not only her own lines but also those of her colleagues. She lived for art; the theater had become her second home. “I am an actress of Shkodër. There I have my love and my pain, my longing and my regrets”, Tinka would say years later, her eyes welling with tears and her voice filled with nostalgia for the city where she took her first steps. From the "Migjeni" Theater to the Black-and-White Films of the “New Kinostudio” This young girl from Shkodër was not content to remain confined to the wooden stage of the theater. Deep within her, she knew she could convey powerful emotions beyond the theater walls. The year 1958 brought her the opportunity she had long awaited. Tinka Kurti was selected for the leading role in Albania’s first feature film, Tana. She was only 25 years old when the black-and-white film camera captured her radiant smile. In the film archive, I found a short sequence from Tana. There, under the shade of a tree in an Albanian village, a young Tinka, wearing a headscarf, stands beside her co-star Naim Frashëri, who portrayed Stefani. In that moment, Tinka and Naim exchanged a kiss—the first kiss ever captured in Albanian cinema. As I read about this scene, I could almost hear Tinka’s voice, as years later, when she finally felt free to speak openly, she would recall that moment. “Although I was very young, passion enables an actor to perform even such scenes” , Tinka remembered, adding with a touch of regret that it took 29 takes to shoot the kiss—and that in the end, the scene was cut from the final version of the film. Nevertheless, that bold kiss revealed that Tinka Kurti was ahead of her time, ready to challenge every superstition in the name of art. After the success of Tana, her career soared. Throughout the 1960s, 1970s, and beyond, she became one of the most beloved figures of the Albanian screen, playing dozens upon dozens of roles. Her name appeared regularly in the credits of Kinostudio productions. Browsing the list of films, several titles stand out—works that are still remembered today, passed down through generations, largely thanks to Tinka Kurti’s unforgettable performances: “The Stars of Long Nights” (1972): In this dramatic film set against the backdrop of World War II, Tinka portrayed Mother Pashako, a stoic woman waiting for her partisan son. This film remains deeply ingrained in the memory of Albanians, myself included, as I first saw it as a young girl. “Girls with Red Ribbons” (1978): Set in the 1930s and exploring life at girls’ schools, Tinka stood out in the role of Signorina Mancini, a strict yet kind-hearted teacher. She brought both elegance and gentle humor to her portrayal of an Italian lady, making the character truly unforgettable. The list of her works is long, spanning from the dramas of socialist realism to more modern productions after the 1990s. In every decade, Tinka Kurti managed to find a role that left a lasting impression—whether as a mother, a proud and strong woman, or a grandmother filled with sorrow for her children. Tinka Kurti, the suffering behind the applause As I delved deeper into my research, I realized that Tinka Kurti’s life was not just about applause and flowers. Behind the stage curtain and the facade of fame, there are wounds that life inflicted mercilessly. At a very young age, Tinka married Palok Kurti—the man who stood by her side until his death in 1997. Losing her husband, her life companion, shook her deeply. Yet, Tinka did not give up. Her only son, Zef Kurti, needed her. In those dark days, the love for her son, the audience, and the stage became the balm that soothed her loneliness. “Of course, going to sleep and waking up alone is not easy,” she would later confess. But fate was not yet done testing her. Zef moved to Canada at a young age, and the long separation from her son carved another wound in Tinka’s heart. Yet she remained in Albania—her homeland—longing for the son she could rarely embrace. Then came the heaviest blow. In early 2018, just as Tinka had recovered from some health issues, a devastating phone call arrived from distant Canada. Zef had passed away at the age of 65, following a heart attack. For Tinka, this was a fatal wound—a grief that crushed her soul while still alive. From stage Star to nursing home resident Recently, news broke that Tinka Kurti is living in a nursing home, leaving many in disbelief. "How is it possible," people asked, "that such an icon, with such colossal contributions to art, is not spending her old age in her own home?" Tinka herself responded in a televised message: “For me, coming to this home was a tragedy… I wanted to leave as soon as possible, but now I no longer say I want to leave because there are wonderful people here”. Her words came straight from the heart, reflecting a painful adaptation to a reality she never imagined. At first, seeking shelter in a nursing home felt like a tragedy. But over time, she found peace among new friends. In that interview, she thanked the home’s staff for their care. Her voice broke and her eyes filled with tears when she mentioned the death of her dear friend, Margarita Xhepa, who passed away on April 3. After hearing that the great Tinka was living in a nursing home, I started searching. Hours later, note in hand, I headed toward the outskirts of Tirana, where the “Gentlemen’s Home” is located—a green and serene place. The courtyard buzzed softly with the sounds of distinguished gentlemen playing dominoes. And there she was—an elegant lady with silver hair held by a clip, her lips still bright with red lipstick. I recognized her instantly. Tinka’s timeless grace had not left her; her eyes still sparkled. I imagined her quiet nights in that modest room—perhaps photographs of her late husband and son resting on the nightstand, next to a well-worn book or a personal journal. “I’m not afraid of aging or dying, but I fear the aging of the mind… That’s why I want to keep working,” Tinka once said. Her words echoed in my mind as I watched her, still alert, still full of life and memories. Speaking with the nursing staff, I learned that Tinka spends her days reading and watching old plays and films. She brightens when old friends visit, her eyes lighting up at the sound of remembered applause. Despite protocol honors over the years, state institutions seem distant now. Tinka Kurti does receive a special pension as "Honor of the Nation" and "People’s Artist," titles she has rightfully earned. Yet her pride keeps her from becoming a burden to anyone. She pays for her stay at the nursing home herself, with help from family, preserving her dignity and refusing to leave the Albania that shaped her and to which she has given so much.

“Zoja e randë” azil, jeta e re e “yllit” që nuk është vetëm i Shkodrës

Nga Françeska Kordalli

Artikuj të ngjashëm Artikuj

Jo Çështje Mode

“Safe2Eat”, fushata që na çon më pranë BE me ushqimin

Damasku, kryeqyteti i paqes së humbur

0800 26 26, zëri i ri i konsumatorit shqiptar

NewsBomb 10-vjeç

Parashqevi Simaku/ Nga “yll i skenës” te Paranoja Skizofrenike

Artikujt më të lexuar

Zonjat pas Liderit/ Linda dhe Liria: Eleganca e një pushteti të pazëshëm