VALENTINA DUKA: Gabimi më i madh në jetë kur i thashë “PO” Lulzim Bashës

Një jetë dedikuar historisë dhe studentëve të saj. Aqsa është e vështirë të ndërmendësh Fakultetin e Historisë dhe të mos thuash fill pas tij emrin e Valentina Dukës. Për 30 vite me radhë nuk ju nda auditorit, pa llogaritur këtu 17 muajt kur vendosi papritur të futej në politikë. Sot, atë vendim e quan gabimin më të madh të jetës. Por si shumëkush, pas çdo gabimi, ka mësuar. Valentina Duka është tërhequr njëherë e përgjithmonë nga politika dhe ndoshta kjo është hera e fundit që flet për të. Në këtë intervistë ekskluzive për revistën Newsbomb, ish-deputetja e PD, tashmë si një qytetare që e ndjek nga jashtë politikën, ka folur për gjithçka; ftesën e Bashës, mungesën e lirisë brenda partisë, djegien e mandateve, vrapin menjëherë të nesërmen për t’u rikthyer në Fakultet, përplasjen Basha-Berisha, si e sheh ajo të ardhmen e PD por edhe rishkrimin e historisë, si një çështje me ndjeshmëri të lartë publike. Një jetë në Fakultet, mësimdhënie… Sa vite u bënë fiks? Vitin që vjen 30 vjet. Dhe sivjet 40 vjet në punë. Por 10 vjet kam punuar në institutin e Historisë. Fatmirësisht atë vit që mbarova unë, konsiderohesha te studentët e 5%-shit, që ishin më të mirët e Universitetit. Dhe këta student, ose mbaheshin pedagogë nëpër Universitete, ose punonjës shkencorë në Institucionet Akademike. Unë u emërova në Akademinë e Shkencave, Instituti i Historisë si punonjëse Akademike, 10 vjet. Aty njoha dhe bashkëshortin. Në 1993 më thërret drejtori i Institutit të Historisë dhe më thotë: “do ikësh në Fakuletet për të riorganizuar Departamentin. E vetmja je ti që mund të kontribuosh në depolitizimin edhe të përmbajtjes, edhe të formës në atë institucion”. Nuk e prita aq mirë se do ndahesha nga kolegët e mi, por ishte zgjedhja më e mirë e jetës. Erdha në Fakultet dhe ja ku jam që nga ‘93 me përjashtim të 17 muajve lëvizje, lëvizja e parë dhe e fundit. Nuk mund të mos ndalem këtu, sepse shumëkush u habit që pas gjithë këtyre viteve në lëmin e historisë dhe studimeve, ju futët politikës si drejtuese e qarkut të Korçës në zgjedhjet e 2017. Pse ajo kthesë, nga mësimdhënia në politikë, çfarë ndodhi? Nëse do t’u kthehesha intervistave të para vitit 2017, mua kur më pyesnin nëse kisha dëshirë të bëja diçka tjetër, përgjigjesha: never (kurrë), sepse jam shumë e lidhur me Fakultetin dhe studentët. Ishte një ftesë e kryetarit të PD në një moment ndoshta edhe të vështirë për mua, (sepse isha dekane e atij Fakulteti dhe e bëja atë punë me shumë qejf) por më tha: “do marrësh një detyrë të rëndësishme, do drejtosh qarkun e Korçës”. E dyta, nuk dija nga brenda se çfarë statusi e roli kishte deputeti. Dhe kur s’e di, njeriu kërkon edhe të provojë diçka të re. Në fakt, po ta dija, nuk do ta kisha provuar. Pra, sot jeni penduar? Sot jam penduar. Kam bërë gabimin e jetës. Sot jam totalisht jashtë politikës, nuk më intereson, sepse jam shumë e lumtur me profesionin që bëj. Pse jeni penduar? Çfarë ju bëri të pendoheshit kaq thellësisht, ta quani “gabimin e jetës?” Më bëri të pendohesha statusi real i deputetit, jo ajo që shkruhet në ligjin për deputetin, por çfarë statusi ka deputeti i një partie politike në Shqipëri. Për mua humb dinjitetin, humb lirinë me të cilën unë isha mësuar të jetoja. Lirinë e të shprehurit, e marrjes së një vendimi, sepse aty mësova se isha e detyruar të respektoja disa rregulla të brendshme të partisë ku isha dhe ndoshta, ashtu funksionojnë dhe partitë jashtë, këtë nuk e di se nuk kam qenë ndonjëherë deputete diku tjetër. Por edhe në trajnimet që kemi bërë nga CDU-ja, mësoja që vendimet politike duheshin respektuar dhe duke menduar këtë respektova një vendim që sot them ishte totalisht i gabuar, lënia e mandateve. E kam respektuar, unë nuk kam qenë pro, por kur ne na u kërkua mendim, kryetari i partisë e kishte shpallur në televizor që “do lemë mandatet”. Nëse ne do e kishim kundërshtuar, të nesërmen partia do ishte shpërbërë dhe këtë ta them me bindje të plotë sepse ai e kishte shpallur. E mori këtë vendim pa asnjë konsultim, pa pyetur? E shpalli një natë më parë pas një mitingu dhe të nesërmen u kërkua mendimi ynë, pasi qe shpallur. Ndoshta ai e shpalli, sepse e dinte që mund të kishte probleme por ndodhi që ai e shpalli dhe pastaj na kërkoi mendim. Pati zëra kundër brenda grupit. Nuk ia vlen të përmend emra, por duke e parë ftohtë sot, ishte një nga gabimet më të mëdha që ka bërë elita politike e asaj partie, pjesë e atij gabimi jam unë. Folët për ndërhyrje, mungesë lirie, mendimi, shprehjeje… Kush i bënte këto ndërhyrje? Partia merrte vendime për çështjet që do diskutoheshin në Parlament, ndryshe nga ligjet që do diskutoheshin atë ditë, sepse ajo konsiderohej strategjia e partisë me të cilën jo gjithnjë isha dakord. Psh, nëse do diskutohej ligji për trashëgiminë ne do flisnim për një çështje tjetër, për të cilën unë me bindje nuk isha dakord, por isha e detyruar t’i bindesha vendimit politik të partisë. Kur hyra aty, e kuptova që i takoja një institucioni ku duhet të respektoja një vendim edhe kur s’isha dakord. KUR DOGJËM MANDATET, VRAPOVA NË REKTORAT Pas djegies së mandateve ju u tërhoqët… Pasi u mor vendimi për djegien e mandateve, unë vrapova të nesërmen te rektorati i Univeristetit të Tiranës sepse në bazë të ligjit të deputetit, mua më ruhej vendi i punës dhe i kërkova rektorit që kontrata të zbatohej që atë ditë. Atë ditë ishte një nga ditët më të lumtura të jetës sime, më dukej sikur më ishte rikthyer qetësia në jetë dhe kënaqësia në punë. Vendosa të mos kthehesha më kurrë në politikë. Dhe këtë ia bëra të ditur kryetarit, jo atë ditë sepse nuk më kërkoi mendim. Kur filloi fushata për zgjedhjet e vitit 2021, seleksionimi i kandidatëve, i dërgova një shkresë zyrtare të mos e konsideronin emrin tim, sepse kisha dhënë totalisht dorëheqjen. Dhe nga ai moment nuk keni pasur asnjë komunikim me zotin Basha? Asnjë komunikim përveç urimeve apo ngushëllimeve të ndërsjellta familjare. Zoti Berisha u shpall “non grata”. Ç’mendoni për këtë gjë që ndryshoi tërësisht rrjedhën e zhvillimeve në PD? Si një person që ka kontribuar për atë parti prej 30 vitesh, sigurisht ndjej keqardhje të madhe për ndarjen më dysh të saj, zyrtarisht, apo jo. Shoh bashkëpunëtorët e mi që mendojnë ndryshe tani, disa janë pozicionuar pro drejtuesit historik të PD-së dhe disa me drejtuesin aktual. Mendoni se Basha duhej të kishte mbledhur organet e partisë për të vendosur përjashtimin e Berishës? Sigurisht që e mendoj dhe jo vetëm për Berishën, por edhe për çështje të tjera. Unë kam qenë anëtare e KK të PD-së edhe në vitet e para, ‘93 -‘94. Në ato vite ziente debati, tjetër gjë se çfarë vendimi merrej në fund. Njerëzit ishin të lirë të ngriheshin, kundërshtonin, aprovonin… Kam gjetur një Këshill Kombëtar ku nuk kishte zëra kundër. Po thoni që PD-ja sot është më keq se PD-ja e ‘94-ës? Nuk e di sot, por kur isha unë së fundmi, në Këshill Kombëtar nuk kishte debat. Në Këshillin Kombëtar të asaj partie ka kualitete që elita e partisë duhet t’i marrë mendim për vendime më të pjekura. Megjithatë u bënë zgjedhjet e brendshme, Basha u zgjodh kryetar dhe zoti Berisha nuk pati kundërshti për rizgjedhjen e tij në krye të partisë, derisa pastaj Basha mori vendimin që mori për të. Si i keni parë zgjedhjet e brendshme? I kam parë nga jashtë. Në Kuvendin e korrikut ka pasur diskutime shumë interesante që kërkonin të zgjonin nga brenda PD, atë parti që përmbysi komunizmin, që realisht ka pasur debate e demokraci të brendshme, megjithë zig-zag-et e veta. Sigurisht që pas humbjeve të mëdha, unë mendoj që kryetarët duhet të hapin krahun dhe t’u lenë vendin njerëzve të rinj për ta çuar partinë në fitore. Por ai ishte një vendim i Kuvendit dhe unë nuk mund të diskutoj vendimin e atij Kuvendi. Kemi një lëvizje të zotit Berisha, një protestë të dhunshme, cilësuar e tillë dhe nga ndërkombëtarët tashmë, në selinë e PD-së. Si e komentoni këtë tentativë të tij, për ta rithemeluar siç thotë ai, partinë? Berisha është në të drejtën e vet. Sigurisht nuk do doja ta shihja kurrë partinë siç e pashë në 8 janar. Fajtor janë të dy palët për atë ç’ka pashë dhe kam shumë frikë se PD do ndahet. Dhe po u nda, ndoshta e ardhmja mund të mos jetë aq e ndarë për të. Një PD e ndarë çfarë do të thotë për opozitën, shoqërinë, demokracinë? Për demokracinë mund të jetë më mirë, sepse çdonjeri reflekton sipas asaj që mendon. Për opozitën do jetë një dëm i madh, një dëm edhe më i madh për Shqipërinë, sepse një vend që kërkon të funksionojë sipas rregullave të demokracisë, pa një opozitë të fortë nuk mund të funksionojë siç duhet. Dhe nëse kjo parti do të ndahet… E ndarë duket. Po shkojnë veç në zgjedhje! De fakto është. Gjë që mua më mërzit, edhe si shqiptare, sepse një opozitë e fortë e çon Shqipërinë në një funksionim më normal në rrugën e demokracisë dhe kontribuon në cilësinë e jetës së shqiptarëve. Sa më shumë të grinden politikanët shqiptarë, e sidomos brenda opozitës, kjo nuk është në të mirë të vendit. Nga Berisha keni patur një ftesë për t’u bërë pjesë e lëvizjes së tij? Jo, jo. Unë jam jashtë politike tani. Është një vendim i pakthyeshëm. Si do e portretizonit me një fjali zotin Basha? Basha është një politikan i ri, personi që më ftoi të isha deputete në PD. Është një drejtues që sipas meje i mungon dimensioni social në marrëdhënie me bashkëpunëtorët e tij dhe anëtarët e partisë. Po thoni që nuk di të krijojë apo ruajë marrëdhënie njerëzore? I mungon dimensioni social. Këtë mendoj. Po zoti Berisha? Berisha e ka dimensionin social, e ka angazhimin e tij politik, ka inisiativën për vendimet që merr por çështja e madhe tani për të është “non grata”. Kjo e dëmton. I shpallur “non grata” nga SHBA me të cilën bashkëpunimi i Shqipërisë është shumë i rëndësishëm, është partneri ynë strategjik… Është një betejë e humbur? Atë nuk e di. Ai po e ndjek juridikisht këtë punë, por tani për tani është në ngërç. Në betejën Basha-Berisha, ka vend për një lider të tretë? Sigurisht që ka. Nuk mund të them me emra, por në Këshill Kombëtar ka politikanë të djathtë shumë të mirë që mund të ngrihen mbi armiqësitë e dy palëve dhe të bashkojnë partinë. “E DJATHTA DUHET TË FITOJË SHKODRËN” Jemi prag zgjedhjeve lokale. Si e parashikoni garën me një PD të ndarë. Ku e shikoni betejën më të fortë? Opozita sigurisht duhet të aspirojë Shkodrën. E kam të vështirë të them kush do fitojë se s’di perceptimin e qytetit, por do doja që Shkodra t’u mbetej të djathtëve. Sa më shumë drejtues lokale të ketë opozita, aq më mirë është për Shqipërinë e ekulibrin politik. Kampet kanë një ndarje shumë të madhe. Por kurrë nuk mund të themi kurrë. Ndoshta një faktor i tretë nesër, mund t’i bashkojë të gjitha palët dhe kjo do ishte dëshira ime. Kush do ishte faktori i tretë? Kë keni parasysh? Një kandidat i tretë, këtë kam parasysh. E ka PD-ja mendoni? Nuk shoh në terren që mund ta ketë, por kjo nuk do të thotë që mund të mos ndodhë, sepse gjithmonë ka dhe lëvizje qytetare që mund të ushqejnë njërën apo tjetrën palë të ndarë në PD. Ne kemi parasysh edhe çfarë ka ndodhur në Greqi, Itali, edhe me partitë e tyre tradicionale, shumëvjeçare. Në rrethana të veçanta u ndanë por lindën parti të reja, qoftë dhe me mbështetjen e partive të vjetra që dolën dhe fituese. Dhe Shqipëria ka nevojë për rotacione politike, përndryshe qeverisja mund të jetë më autokratike. Të ndalemi te qeverisja…. Si e shikoni Ramën përballë “dyluftimit” Basha-Berisha? Ramën e shoh në pozitën më të mirë të mundshme. Edhe në zgjedhjet e 6 marsit e shoh komod, sepse opozita shkon e përçarë. Por këto janë zgjedhje lokale, votohet për kandidatët dhe shqiptarët kanë treguar që edhe befasojnë. Edhe pse sigurisht, befasia lidhet edhe me siglën e partisë. Flitet shumë për bashkëpunim e negociata, edhe pse në sy të publikut e kamerave, nuk kemi parë të negociohet. A mendoni se Basha po bashkëpunon me Ramën? Thashethemet politike në Shqipëri janë shumë të mëdha, retorika është shumë e ashpër. Jashtë retorikës, opozita dhe pozita për çështje me rëndësi, duhet të bashkëpunojnë. Reforma territoriale është shumë e rëndësishme. Unë e pashë në terren gjatë zgjedhjeve, ajo reformë çon shumë vota te partia në pushtet. Nuk jam dakord të rikthehemi te ndarja e vjetër me komuna, por dhe kjo nuk ishte zgjidhja e duhur. Ky ishte një gabim tjetër i PD që nuk mori pjesë në debatet për reformën. Duke menduar që e braktisi, mendoi se ajo nuk do realizohej. Ata i kishin votat dhe e realizuan. Braktisja e reformës territoriale, lënia e mandateve dhe mosmarrja pjesë në zgjedhjet lokale janë tre nga gabimet më të mëdha që bëri PD dhe i ka mbi supe sot. Të ndërrojmë kapitull, për t’u kthyer në fushën tuaj. Në tekstet e historisë së Shqipërisë, ngjarjet më të rëndësishme kalojnë si statistika, informacionet janë shumë të cunguara. Thuajse nuk ka asgjë për krimet e komunizimit. Janë përpjekur studiues e historianë përmes botimeve, auditoreve, mediumeve të ndryshme por reflektimi i vërtetë nis nga tekstet shkollore. Rishkrimi i historisë. A duhet? Unë kam shkruar për historinë e Shqipërisë edhe para ‘90, edhe pas. Para ‘90-ës, segmenti ku ndërhynte më shumë politika shqiptare ishte periudha e luftës dhe komunizmi. Segmenti ku historianët shqiptarë ishin më të lirë të ngriheshin mbi dogmën ishin histori e lashtë e Shqipërisë, historia e mesjetës. Edhe pas ‘90-ës përpjekjet më të mëdha të historianëve për ta rishkruar, për t’u ngritur mbi shumë teza dogmatike të detyruar për të qenë të tillë, ishin sidomos lufta dhe komunizmi. Nuk ka qenë e lehtë për shume arsye. Vetë historianët shqiptarë ishin pjesë e dogmës; e dyta, opinioni publik kishte shumë presion mbi ta, se fundja ata nuk vijnë nga qielli, janë pjesë e këtij opinioni, dhe e treta duhej të precipitonte ngjarja për ta analizuar, flas për luftën dhe komunizimin. Sot pas 30 vjetëve, historiografia shqiptare s’është si në 90-ën. Edhe pushteti i pas ‘90-ës nuk ka qenë fare i akullt te historishkrimi. Ka pasur ndikim. Sepse politikanët shqiptarë por edhe në Ballkan, e përdorin historinë edhe për ngjarjet e ditës. Megjithatë, sot historianët shqiptarë i kanë të gjitha mundësitë, lirinë akademike, dokumentat mbi tavolinë, hapësirat, edhe financiare, por edhe institucionale për kërkime edhe në arkivat e tjera, për ta shkruar siç duhet historinë e Shqipërisë. Edhe në Evropë, në Amerikë flitet për shkrim dhe rishkrim të historisë. Dhe kjo nuk do thotë të grisen apo hidhen poshtë të gjitha hipotezat apo tezat që kanë shkruar paraardhësit tanë. Përkundrazi, mund të debatohet me to, mund të rishikohen të gjitha por jo domosdoshmërisht të gjitha. Mund të kalohet nga teza të gabuara, te teza që i qasen më shumë objektives. Historigrafia nuk është shkencë ekzakte 2+2 bëjnë 4, por është shkencë që ka rregullat e veta. A duhet rishkruar? Unë jam nga ata historianë që them se duhet. Ju jeni ftuar në tryezën ku po shkruhet historia? Jo. Kështu e kanë parë të arsyeshme grupi organizues. Unë kam bashkëshortin aty (Ferit Duka) që për mua është historian shumë i mirë i periudhës së historisë së mesme të Shqipërisë, pjesë e grupit të punës. Nëse ky grup do ia arrijë qëllimit të prodhojë një produkt me teza të argumentuara apo jo, këtë do e tregojë produkti, por historianët që janë angazhuar janë të gjithë profesionistë. “NUK KA NEVOJË PËR NJË LIGJ DEKOMUNISTIZIMI” Një ligj për dekomunistizimin. Nuk u bë kurrë, megjithë nismat e PD-së. Ju ndiheni përgjegjëse për këtë? Çfarë ndodhi? Kur isha unë, në mbledhjet e grupit Parlamentar u diskutua më shumë se njëherë. Ndodhën ato ngjarje, ne ishim shumë pak në Parlament. Më shumë ishim jashtë Parlamentit, sesa brenda. Më shumë politikë bënim në ambientet e hoteleve ku mblidhej grupi ynë Parlamentar dhe i LSI, sesa në Parlament. Prevaluan çështje të tjera. Por mendimi im, jashtë ligjit të dekomunistizimit, duke e parë çështjen pas 30 vitesh dhe pas një eksperience edhe nga takimet me specialistë gjermanë ku jemi pyetur qoftë dhe për njerëzit që dalin ditën e Çlirimit me foton e diktatorit, mendoj që nëse do kalohet në pengesa ligjore, do ta çojmë shoqërinë në reagime të dhunshme. Nuk ndihem mirë kur i shoh ata, por ndihem mirë që ata janë shumë pak, një përqindje totalisht e papërfillshme. Nuk është i domosdoshëm një ligj? Unë kështu e mendoj sot. Dhe një drejtues i lartë i “Konrad Adenauer” këtë përgjigje ka dhënë kur është pyetur: Pengesat ligjore do çojnë në reagime të dhunshme edhe në përmasa më të mëdha, sesa janë reagimet tani. Por mund të shihet edhe eksperienca e vendeve të tjera. Edhe vendet ish-komuniste janë shumë të ndryshme nga njëra-tjetra. Komunizmi shqiptar ishte unik. Ky ligj do ishte mirë të ishte bërë në vitet e para post-komuniste dhe mund të kishte dhënë frytet e veta. Ndërkaq, nuk kemi asnjë të dënuar për krimet e komunizmit… Këto janë gabimet sidomos të elitës politike të djathtë shqiptare. Në këto 30 vjet, pjesa më e madhe e atyre që kanë qenë persekutorë realë mund të ishin gjallë në ‘90-ën, tani ndoshta janë nipërit e tyre dhe nuk e dimë çfarë angazhimi kanë në shoqëri. Tani janë përzierë, partitë politike nuk janë të pastra, të majta dhe të djathta. Nuk ka më as shpresë me hapjen e dosjeve? Tani shoqëria është më e akullt në hapjen e dosjeve. Këtë perceptim kanë edhe kolegë që kanë punuar tek “Shtëpia me Gjethe”, kolegë që kanë punuar edhe tek pavionet e Muzeut Kombëtar që lidheshin me persekutimin komunist. Shoqëria shqiptare ka qenë e përzier mes njerëzve që i kanë shërbyer komunizmit të fshehtë, apo të hapur. Ndaj dhe hapja e dosjeve në fillim të viteve ‘90 është diskutuar shumë në forumet politike dhe mediatike të asaj kohe. Vetë elita politike nuk donte një luftë edhe brenda familjeve shqiptare, se do dilnin gjëra që… Tani mendoj që shoqëria është më e akullt, rinia më e lirë, ndryshe reagonin atëherë studentët, tani janë më të akullt në gjykim, më të ftohtë edhe në reagim. Disa gjëra do i vendosë në vend vetë shoqëria. Çfarë po studioni apo shkruani në këtë periudhë? Kërkimet e mia të thella i bëj në historinë e Shqipërisë, sidomos në vitet 1912-1920. Po merrem me qeverinë e Vlorës që e kam shumë përzemër, jo se s’është shkruar, por po e shoh nga perspektiva e dokumentave shqiptare dhe të huaja. Kam në dorë dokumentat angleze, austro-hungareze, dokumenta edhe franceze. Kam mundësi ta shkruaj Pavarësinë e Shqipërisë dhe figurën e Ismail Qemalit jo bardh e zi. Kur do e keni gati? Ndoshta në 2023-shin. Pandemia na vuri përballë ekzistencës dhe punës dhe sigurisht në këtë betejë prevalon jeta. U angazhuam shumë dhe me përshtatjen me mësimin online për t’u dhënë studentëve më të mirën e mundshme. Kjo na mori shumë kohë fizike. Sjellje të reja, rregulla të reja… Edhe librin e ri kur e fusja brenda, thoja: të rrijë 5 ditë jashtë pastaj ta prek me dorë. Këtë vazhdoj ta kem edhe sot. Edhe revistën tuaj kur e sjell korrieri, i them: nuk e hap 5 ditë sa të mbarojë karantinimin! Dolëm nga parlamenti dhe mblidheshim nëpër hotele; Brenda partisë nuk kishim liri debati, PD e tanishme ishte me mungesë lirie, ndryshe nga PD e ’93, kur diskutonim plot pasion dhe me kundërshti. Një lider duhet të ikë kur nuk fiton zgjedhjet…Tani e shoh çdo gjë nga jashtë. Jam fokusuar tani te historia e qeverisë së Ismail Qemalit. Kam në dorë shumë dokumente dhe do ta rishkruaj të plotë, jo vetëm bardh e zi.

VALENTINA DUKA: Gabimi më i madh në jetë kur i thashë “PO” Lulzim Bashës

Anta Muçaku

Artikuj të ngjashëm Artikuj

“Non grata”? Tronditja amerikane për Shqipërinë

S.O.S. Bujqësia! Si po dështon qeveria, hipur lesës së qeve!

Inxhinieri Nako Petro: Koncesion i Pompave të naftës, tregu nuk monitorohet

Gjergj Luca, kryeoligarku i Shkrimsit, rebeli që grisi diplomën për t’u bërë biznesmen

Rinia e një diktatori që s’e donte artin

HISTORIA E GRUAS SHQIPTARE/ Nga perçja te teatri, nga malet tek vota

Artikujt më të lexuar

POLICËT e lënë rrugëve: Pa bukë, të pasiguruar e pa shtesë page jashtë orarit

Zengjinet e qeverisë

Ori Nebiaj për politikën dhe filizat e reja të dashurisë

Grinta prej Grifshe e Gridës