Ismail Qemali, nga pavarësia te "Grushti i Shtetit", E vërteta e shtetarit të parë shqiptar

Mbi ditën e pavarësisë ka me qindra e qindra dokumente. Po si mbërritëm deri në atë ditë? Në këtë raportim, gazetari Ergys Alushi sjell shkrime të medias së kohës, me ngjarjet që shënjuan ditën më të rëndësishme të shqiptarëve, Pavarësinë. Si mbërriti për herë të parë Ismail Qemali në Vlorë? Po pas zgjedhjes së tij kryeministër, pse ngulmonte ai për një princ mysliman për Shqipërinë dhe roli i tij në “grushtin e shtetit”. Pasi dështoi në atë përpjekje, u largua nga Shqipëria dhe nuk u kthye më,derisa mbylli sytë përgjithmonë… Ishte 18 shtatori 1908. Ismail Qemali zbriti në Skelë të Vlorës në një pritje madhështore për kohën. Kryekatundari Abas Mezini dhe komiteti i pritjes ngritur enkas për këtë ardhje, kishin marrë masat që asgjë otomane të mos dukej në qytet. Shtyllat ishin zbukuruar me pëlhurë, me ngjyrat kombëtare kuq e zi. Në vendin ku moli bashkohej me tokën kishte vetëm flamuj shqiptarë. Bile-bile, organizatorët kishin vendosur edhe tabela me shkrime patriotike. Dyqanet ishin të mbyllura dhe njerëzit kishin dalë të prisnin Ismail Qemalin. Abaz Mezini, mori fjalën i pari. Pas tij, profesor Jani Minga mbajti një fjalim patriotik. Në fund, një djalë i vogël recitoi një vjershë dhe pas përfundimit të saj, i dha një tufë me lule Ismail Qemalit. I emocionuar nga gjithë kjo pritje, siç shkruhet në dokumentet e kohës, ky i fundit, tha vetëm fjalët: Rroftë Liria! Rroftë Vëllazërimi! Pasandaj, hipi në një karrocë mbuluar me mëndafsh të kuq. Por populli i entuziasmuar, hoqi kuajt, dhe ngriti karrocën në krah për më shumë se dy kilometra. Derisa mbërriten brenda në qytet. Ishte koha kur ecejaket mes Turqisë dhe Shqipërisë ishin të shpeshta për njeriun që do të shënjonte pak vite më vonë Pavarësinë e vendit të tij. Vlonjatët i dolën garant. Siç ndodhi në 20 shkurtin 1909, kur Klubi “Labëria” mori një telegram informues nga Klubi i Leskovikut për rrezikun që i kanosej Ismail Bej Vlorës nga xhonturqit, pas një incidenti ndodhur në parlamentin turk, ku u godit fizikisht nga një deputet tjetër turk. Klubi i Leskovikut, e mbyllte me këto fjalë telegramin e vet: “Përgjigjuni shpejt me telegraf, ç’keni bërë ju, kështu të veprojmë edhe ne pas jush”. Anëtarët e klubit “Labëria”, të tronditur nga ky informacion, u lidhën me klubin “Bashkimi” si dhe drejtorin e fletores “Besa” për të ngritur në këmbë opinionin përparimtar të kohës. “Lajmi sensacional - mësojmë nga një dokument i kohës - u përhap si një zjarr rrufeje në të gjithë qytetin. Njerëzit shkonin në klub në një gjendje nervoziteti”. Informimet qetësuese që erdhën menjëherë nuk qenë të mjaftueshme për atdhetarët vlonjatë, të cilët njëzëri iu drejtuan Kryeministrit Xhonturk, si dhe Presidentit të Dhomës, për jetën e deputetit të tyre të dashur, Ismail Qemalit, me këtë telegram të firmosur nga Klubi “Labëria”: “Nga Deputetët e Shqipërisë, për Ismail Qemalin dëgjuam se u bë një qëllim i lig. Nga kjo gjë rrojtja e tij është nën trembje, gjithë populli u hidhërua. Në të folur të drejtën, në është se trupi i Ismail Qemalit është i tepërt në një shoqëri pa emër dhe në është se këto gjëra të liga rrinë larg syrit qytetar të qeverisë, atëherë mund të themi me hidhërim të madh se u kthye qeveria tiranike e para. Por neve jemi betuar të derdhim gjak . Prandaj jetën e gjithë deputetëve të Shqipërisë ta kini në ruajtje dhe kështu të shuhet zjarri i popullit ndezur për këtë gjë.” Nënkonsulli austrohungarez në Vlorë përmbajtjes së këtij telegrami i bënte këtë koment: “Po ekziston një shfaqje e ndjenjave shumë të ashpra të klubit të këtushëm si përfaqësues i elementeve me ndjenja kombëtare kundër xhonturqve intrasigjent pan otomanë. Telegrami i përgënjeshtrimit të deputetëve qetësoi klubin dhe patriotët, por edhe të pakët oficerë turq të garnizonit të këtushëm. Në rast se do të vërtetohej lajmi mbi internimin dhe kërcënimin e Ismail Qemalit, klubi ishte i vendosur që të mbante të arrestuar të gjithë oficerët dhe funksionarët turq”. Jeta e Ismail Qemalit për vlonjatët ishte e rëndësishme. Në vitin 1910, siç raportohet nga korrespondenti i Vlorës për një gazetë të kohës, qyteti nuk ishte i qetë. Ardhja e Ismail Qemalit në 1908 kishte trazuar ujrat, sidomos për mendjet përparimtare të kohës. Në këtë vit, dy oficerë xhonturq u vranë nga vlonjatët pas terrorit që të parët po ushtronin në qytet. Pas kësaj vrasje, ushtarët turq dolën grupe grupe në patrullim. Repartet e Vlorës u përforcuan me një batalion ushtarësh ardhur nga Janina. 5 anëtarë të klubit “Labëria” u arrestuan dhe u dërguan në Turqi për gjyq ushtarak. Gazetat e kohës po shprehnin zemërimin e popullatës: Shtator 1909: “ Më parë gjëmonin rrugët dhe sheshet. Që kur erdhi Valiu i Janinës ngazëllimet u prenë si me thikë, se ky e ndaloi popullin të këndojë këngë kombëtare. Populli patriot vlonjat po e kuptonte çdo ditë dhe më mirë se rruga e vetme për çlirim nga zgjedha e huaj ishte ajo e luftës së armatosur. Prandaj këtë ide e propagandonte në tërë kazanë e Vlorës duke organizuar një mbledhje të fshehtë në të cilën u peshuan mundësitë dhe zhanret e një kryengritjeje.” Në këtë klimë terrori, në dhjetor 1910, Ismail Qemali erdhi sërish në Vlorë. Në zona të ndryshme të vendit, ishin organizuar kryengritje kundër xhonturqve. Në prill 1911, shoqëria “Dora e Zezë” lëshoi thirrjen për kryengritje. Në Mavrovë e Drashovicë u zhvilluan takimet e para të tyre, ndërsa çetat kryengritëse morën jetë në Tragjas, Shashicë, Kocul, Kuç, në Mallakastër e Gjirokastër. Nga luftimet, shumë herë xhonturqit detyroheshin të tërhiqeshin. Kjo kryengritje detyroi Portën e Lartë të bënte disa lëshime, mes të cilave, amnistinë për kryengritësit dhe hapjen e shkollave shqipe. Shtëpia e kryekatundarit Abaz Mezini, ishte kthyer në një bazë ku zhvilloheshin mbledhjet me qëllimin e vetëm për kryengritje dhe autonominë e Shqipërisë nga Turqia. Si vijmë te PAVARESIA Ishte mesnata e datës 27 nëntor 1912 kur Ismaili mbërriti në Vlorë dhe u vendos në shtëpinë e madhe të Sharrajve, pak metra përballë shtëpisë ku ai kishte lindur, aty ku sot gjendet Monumenti i Pavarësisë. Kur u ul në sofër, pa pushuar ende, gjeti përballë fytyrat e vrenjtura të Vrionasve, Toptanëve madje edhe të Syrja Bej Vlorës që e kishte tentuar shpalljen e pavarësisë dhe nuk kishte gjetur përkrahje as në popull e as te Ndërkombëtarët. Ismaili nuk fliste, por mendonte se si do të ishte e nesërmja. Në 28 nëntor, në orën 16.00 së bashku me 47 delegatët që kishin mbërritur në qytet, në shtëpinë e Xhemil Bej Vlorës (aty ku sot është shtiza e Flamurit) u mblodh kuvendi. Përveç historive që dihen, flamuri kuq e zi, u valvit në një dritare ballkon në orën 17.30, dhe e tundte Abdi Toptani. Kryetar i qeverisë u zgjodh Ismail Qemali dhe nënkryetar Dom Nikollë Kaçorri. Petro Poga, një nga firmëtarët e pavarësisë në kujtimet e tij shkruan se dy orë pas ngritjes së flamurit në ballkonin ku u shpall Pavarësia, dy flamuj të tjerë u ngritën në Doganë dhe në limanin e Vlorës, ku ishin vendosur 7 vaporë të armatosur në formën e një flote luftarake. Admirali i flotës, me të parë parë këtë veprim, bombardoi vendet ku u ngritën flamujt. Kjo situatë vazhdoi për 3-4 orë. Një prej bombave pati efekt edhe në kulmin e shtëpisë ku qëndronte Ismail Qemali dhe delegatët. “Gjithë gjindja e Vlonës u tremb e u friksua tepër. Tmeri ish i math, sa nuk mund të përshkruhetë. Delegatët dhe Ismail Qemali po mendoheshin ç’të bënin, më në fund vendosnë dhe i telegrafuan Mbretit të Greqisë dhe fuqive të mëdha, mbrojtëse të Shqipënisë: Italisë dhe austrisë dhe pas dy orë pushoi bombardimi dhe u qetësua gjëndia”, shkruan Petro Poga në kujtimet e tij. Nisja nga puna e qeverisë së Vlorës Varfëria dhe mungesa e infrastrukturës, ishin dy çështjet madhore me të cilat duhej të përballej qeveria e re. Anijet luftarake greke që ishin ankoruar në Portin e Vlorës e kishin izoluar qytetin dhe nuk lejonin hyrjen e daljen e anijeve për furnizimin e popullatës me ushqime. Pllakosi kriza e bukës. Në të njëjtin izolim ndodhej dhe qeveria e Vlorës dhe aktiviteti diplomatik i kryetarit të qeverisë. E kur gjithçka dukej se rëndohej, në 29 mars 2013, në limanin e qytetit u shfaq një anije e ndryshme nga ato greke. Njerëz të shumtë vrapuan drejt Skelës për të parë se kush po vinte. “Me një herë dolli nga vaporri dhe arrijti në sqelë më i madhi mik i Sqipëtarisë Princ Ferdinand Francois Burbon - Orleanit i cili ushqente dëshirën e veçantë, të bëhej Princ në Shqipëri. (Sali Hallkokondi - Histori e Shqipërisë së Re, 1923.) Mbasi i bëri një vizitë, në zyrat e Qeverisë, Ismail Bej Vlorës, kandidati për Princ i Shqipërisë, bëri një shëtitje në qytet, i rrethuar nga respekti dhe njëkohësisht kurioziteti i vlonjatëve. Të nesërmen Ismail Bej Vlora, pasi i mori leje popullit dhe la zëvendës të tij, Myfit Libohovën së bashku me Isa Boletinin, Luigj Gurakuqin, dy nga djemtë e tij dhe ndonjë tjetër, hipi në vaporrin e Princit Ferdinand, për t’i shpëtuar bllokadës në det që i kishte ngritur Greqia dhe për të shkuar në Evropë, me qëllim mbrojtjen e interesave të Shqipërisë. Me të mbërritur në Itali, ai dha një intervistë tek një gazetar italian: “Isha si në burg. Pas 20 ditësh Vlora do të jetë në uri të plotë”, ishin fjalët e Ismail Bej Qemalit . Por takimet diplomatike të Ismail Qemalit patën pak rezultat. Fuqitë e Mëdha dërguan në Vlorë (me vendim të konferencës së Ambasadorëve), Komisionin Ndërkombëtar të Kontrollit në 16 tetor 1913 që pati mosmarrvëshje të mëdha me Ismail Qemalin. Kundërshtia e parë ishte për prezencën e një delegati shqiptar në këtë komision, dhe pas shumë këmbënguljesh e debatesh u pranua kandidatura e Myfit Bej Libohovës, që la qeverinë, për detyrën e re. Ismaili donte Luigj Gurakuqin, por nuk ia pranuan propozimin. Në mbledhjen e dytë të Komisionit ndërkombëtar u imponua “një pajtim” mes Ismail Bej Vlorës dhe Esat Pashë Toptanit. Shtetet si Austro-Hungaria dhe Italia, synonin me këtë lëvizje të bënin bashkimin e Vlorës me Durrësin. Kundër kësaj ideje ishte Franca dhe Anglia që deklaronin se “KNK nuk duhet të ngatërrohet në luftë personash”. Francezët propozuan që Ismail Bej Vlora dhe Esat Pashë Toptani të jepnin dorëheqjen dhe i pari të ishte Guvernator i Vlorës, e i dyti i Durrësit. Ndërkohë KNK mund të emëronte një të tretë për Shkodrën e të gjithë këta, do të ishin nën kontrollin e Komisionit Ndërkombëtar. 6 anëtarët e KNK ndanë detyrat: Administrata e Përgjithshme u drejtua nga Petroviç që përfaqësonte Austro-Hungarinë dhe Nadolny i Gjermanisë; Drejtësia nga Leon i Italisë dhe Petrojeff i Rusisë; Financat do të drejtoheshin nga Krajevski i Francës dhe Lamb i Britanisë. Të gjithë këta, kishin administratorë shqiptarë: Fejzi Alizoti për Punët e Brendshme; Petro Poga për Drejtësinë; Gjergji Çako për Financën; Luigj Gurakuqi për Arsimin e Lef Nosi për Postë-telegrafin. Dorëheqja e Ismail Qemalit pas “komplotit të dështuar” I gjendur i pafuqishëm nën vëzhgim të rreptë të Komisionit Ndërkombëtar, Ismail Qemali shfrytëzoi lidhjet me Portën e Lartë për të sjellë në vend një Princ me origjinë shqiptare Izet Pashën, ish-ministër i Luftës me origjinë nga Zemblaku i Korçës. Fuqitë e mëdha në këtë kohë po përgatisnin të sillnin një Princ të Krishterë për Shqipërinë. Për të mos e lejuar këtë skenar, qeveria turke përgatiti një trupë speciale me 420 vetë të sprovuar në detyra shtetërore. Shërbimet sekrete vendosën në krye të këtyre trupave Beqir Grebenenë, komandant i forcave speciale turke që mbante gradën Major, me origjinë nga Grebeneja e Çamërisë. Këta të fundit duhet të zbarkonin fshehtësisht në Vlorë, të merrnin takim me Ismail Qemalin e të realizonin një “grusht shteti” që do të sillte në Shqipëri më pas princin Izet Pasha. Por plani dështoi. Sapo anija Llojdi Austriak u afrua në Gjirin e Vlorës, një varkë e vogël me 6 oficerë mbërriti tek Plazhi i Vjetër, afër Postë Telegrafit. Kur zbritën nga varka u arrestuan. Ushtarët në anije nuk kishin asnjë dijeni ç’ndodhte në tokë. Grebeneja, tregoi përpara gjeneralit hollandez Davur dhe trupave ndërkombëtare “planin komplot”. Në gjykatën që ndodhej në burgun e Vlorës, pranë godinës së bashkisë sot, Beqir Grebeneja dhe 6 oficerët u dënuan me vdekje. Ndërkohë, ushtarët që ishin në anije u rrethuan menjëherë nga trupat ndërkombëtare dhe anija u detyrua të shkonte në Trieste. Në këto kushte, duke qenë një burrë i ndershëm dhe i vetëdijshëm për fatet e Shqipërisë, por edhe i detyruar nga rezultatet e hetimeve që e nxirrnin bashkëpunëtor në këtë mision, Ismail Qemali dha dorëheqjen në 22 janar 1914 për t’i hapur rrugën ardhjes në Shqipëri të Princ Vidit, emëruar në krye të vendit nga Fuqitë e Mëdha. Ismail Qemali u largua edhe nga Shqipëria. Akti i parë i Princ Vidit sapo mori detyrën ishte dekreti i faljes për Beqir Grebenenë dhe 6 oficerëve që e shoqëronin. Ismal Bej Vlora u rikthye për herë të fundit në Vlorë në pranverën e 1914, kur tentoi sërish të gjejë zgjidhje për situatën në vend nën drejtimin e një Princi të huaj. Nuk ia arriti dhe iku sërish i zhgënjyer. Kjo ishte hera e fundit që ai shkeli në Vlorë. Ndërroi jetë 5 vite më vonë, në 24 janar 1919 në Peruxhia të Italisë.

Ismail Qemali, nga pavarësia te “Grushti i Shtetit”, E vërteta e shtetarit të parë shqiptar

Nga Ergys Alushi

Artikuj të ngjashëm Artikuj

IGLI CARA, durrsaku që do të ngrejë në fron Dyrrahun

David Kostelancik, ambasadori i ri amerikan që do “drejtojë” Shqipërinë

Dan Hutra, vrasësi që urrente gratë

Pasuria e Ahmet Zogut

Eleganca e përjetshme e Kristaq Skramit

“GOGOLI” McGonigal dhe vullkani i ndezur i Ballkanit

Artikujt më të lexuar

SONDAZHI/ Si ndahen votat për Tiranën e Shqipërinë

Gjergj Luca, kryeoligarku i Shkrimsit, rebeli që grisi diplomën për t’u bërë biznesmen

“Gardhet” politike të Artan Lames

JETA E NATËS NË VITET ’90, NGA DISKO ALBANIA DHE MARIKAJ TE BUZUKËT E PARTYT RAVE

TESS – Shkolla e bukurisë në një shkallë tjetër, profesori ndërkombëtar në auditorin shqiptar

David Kostelancik, ambasadori i ri amerikan që do “drejtojë” Shqipërinë

Pasuria e Ahmet Zogut

Kontaktet

Kategori

Mirëse u ktheve!

Hapni një llogari të re!

Merrni fjalëkalimin tuaj

Je i sigurt që dëshiron ta zhbllokosh këtë artikull?

Are you sure want to cancel subscription?