Ulliri i lë “dopio gjashtën” Bujqësisë

Çfarë ndodhi me super-prodhimin e ullirit këtë vit? Ekspertët e bujqësisë thonë se ministria duhet të rishohë skemat organizuese dhe sponsorizuese të fermerëve. E njëjta gjë siç po ndodh me ullirin, do të ndodhë vitin tjetër me prodhimin e grurit, që u mbështet fuqishëm këtë vit sidomos pas nisjes së luftës në Ukrainë. Por a mund të realizohet “lulëzimi” i fermerit shqiptar nëse nuk do të ketë orientim dhe ujitje të fidanishtes së tyre nga ana e ministrisë? “Lulzimi i ullirit është shumë i mbarë, unë nuk kisha parë lulëzim të tillë që nga viti 2012. Në çdo gjethe ulliri kemi nga një krazë luleje. Shpresojmë që koha të na mbajë, është shumë domethënëse pjesa e temperaturave dhe lagështirës, por Gushti dhe Shtatori do ta tregojë se sa fruta do të kemi”. Ky ka qenë paralajmërimi që më “vrau veshin” 7 muaj më parë në një intervistë me Silvana Subashin, një ndër prodhueset më të vjetra dhe më të qëndrueshme të vajit të ullirit në vend, teksa bënim një analizë të industrisë, vështirësive me të cilat përballej sektori dhe zgjidhjeve që duheshin gjetur. E ndërsa qeveria duket se nuk ishte fokusuar në këtë çështje, ky ishte parlajmërimi i parë për një sezon të mbarë dhe të shumëpritur për vendin, por që fatkeqësisht do të kthehej në bumerang duke nxjerrë në pah pamundësinë e menaxhimit të mbiprodhimit. Çfarë ka ndodhur me ullirin? Në vitin 2006, qeveria e kohës e shpalli ullirin pasuri kombëtare dhe u investua në një fushatë orientuese dhe subvencionuese të fermerëve për të mbjellë ullinj në të gjitha ato zona ku kjo kulturë kishte potencial. Rezultat i fushës ishte fakti se përgjatë viteve 2009-2014, nga 6 milionë rrënjë ullinj, numri i tyre u dyfishua në 12 milionë, ku mesatarisht gjysma futen në prodhim në një vit. Viti 2022 ishte i mbarë për ullirin, ku thuajse i gjithë “arsenali” ishte në prodhim dhe rrjedhimisht sasia e prodhuar e vajit të ullirit, vendosi rekordin e viteve të fundit. E teksa pritej që kjo të ishte një mundësi e artë për qytetarët që të zgjidhnin vajin e ullirit me çmim të favorshëm kundrejt vajit vegjetal, i cili për shkak të luftës në Ukrainë, po tregtohet me çmime të kripura, me sa duket kjo nuk ka ndodhur dhe janë vetë prodhuesit që po luftojnë për konsumatorë të rinj, për të mos e kthyer prodhimin e mbarë në një shans të humbur. “Kemi 4-fishin e prodhimit të një viti normal. Ky vit është reflektim për të gjithë restorantet, agroturizmet dhe konsumatorët, që të kthehen nga përdorimi i vajit të ullirit vendas. Kemi prodhim thuajse tek të gjitha rrënjët, ka qenë vit i çuditshëm, na ka favorizuar klima dhe prodhimi është cilësor”, shprehet Silvana Subashi, prodhuese e vajit të ullirit. Por teksa tregu nuk është i përgatitur për këtë sasi, si do të arrijnë prodhuesit ta shesin vajin? “Shqipëria nuk është e përgatitur për këtë sasi, sepse duhet të kishte rritje graduale të prodhimit dhe jo të menjëheshme. Por nga anët e tjera kemi gjëra pozitive, si turizmi, apo agroturizmi. Ne i bie të konsmojmë 16 litra vaj në vit për frymë vetëm nga prodhimi vendas. Unë jam drejtuar tek të gjithë klientët që kanë njerëz jashtë shtetit. Është mirë që të furnizohen nga Shqipëria. Ne duhet t’i rrisim vlerat vetes. Kudo që flasim shqip, të konsumojmë vaj ulliri”, shprehet ajo. Topi në fushën e Ministrisë së Bujqësisë Një nga arsyet që e bën tregun shqiptar të papërgatitur për një prodhim normal është edhe mungesa e politikave të Ministrisë së Bujqësisë për ta bërë këtë industri më kompakte dhe të qendrushme, duke qenë se ulliri është aseti më i rëndësishëm ekonomik që mund të ketë një vend. Por shkaku kryesor që e disavantazhon këtë industri është parcelizimi. “Janë118 mijë fermerë që kultivojnë ullinj, me një mesatare, 100 rrënjë për fermë. Toka është e parcelizuar dhe kjo bën që secili të dalë me shumë pak prodhim dhe të përpiqet ta shesë vetë. Duhet të ketë pika grumbullimi funksionale, pasi nuk janë të qëndrueshme. Jemi industri e vogël. Që të grumbullohen 100 ton vaj, duhen 50 milionë lekë investim. Cili nga fermerët e ka këtë mundësi? Të gjitha hallkat e zinxhirit duhet të jenë funksionale, fermeri të ketë rolin e tij, grumbulluesi rolin e tij, fabrika rolin e saj dhe tregtari po ashtu. Nëse nuk gjejmë një mënyrë se si të minimizojmë parcelizimin e tokës, ky do të jetë një problem i vazhdueshëm, me të cilin përballemi prej tre dekadash”, thekson prodhuesja Silvana Subashi. Po ashtu, ministrisë i kërkohet të luajë një rol aktiv në promovimin e vajit të ullirit vendas dhe të “edukojë” konsumatorët për konsumin e këtij produkti “Made in Albania”. Prodhuesit po ecin me shpresën që përtej “luftës” individuale për ndërgjegjësimin e konsumatorëve, ardhja e verës, turzimi, emigrantët, do të jenë një mundësi tjetër për shitjen e vajit. Ndërkohë që është shfaqur interes edhe nga Serbia dhe Italia për të importuar vaj ulliri nga vendi ynë dhe kanë marrë mostra për t’i analizuar dhe duke ndezur shpresa për zgjerim tregu. E ndërsa vaji i ullirit vendas po shitet me 500-600 lekë për litër, përse gjendemi në kushtet e një prodhimi i cili nuk është në raport të drejtë me kërkesën normale të popullsisë? “Problemi i mbiprodhimit nuk është vërejtur për herë të parë në sektorin e ullirit, por edhe në sektorin e bimëve mjekësore. Skemat mbështetëse, pa dashje, mund të çojnë në mbiprodhim dhe kjo ndodh kur ato nuk bazohen në analiza dhe projeksione. Një mangësi institucionale që ka pasur historikisht Ministria e Bujqësisë, është se nuk ka pasur një departament analizash ekonomike”, shprehet Drini Imami, eskpert i politikave bujqësore. Por çfarë mund të bëhet në këtë rast kur gjendemi përballë faktit dhe topi është në fushën e Ministrisë së Bujqësisë? “Për tregun vendas, duhet të rritet ndërgjegjësimi për konsumin e vajit të ullirit, problem madhor është që nuk kemi statistika të sakta, sipas zonave, varieteteve, pra nuk e dimë ku jemi. Kemi një problem, por nuk e dimë sa i madh është problemi”, shprehet Imami. Sipas tij, një pikë tjetër ku duhet të fokusohet ministria është që të vendosë rregulla të qarta loje. “Të ketë kontroll të standardeve. Ende ka shqetësime të hedhjes në treg të vajit jo cilësor, madje edhe të vajit të importit. Të ketë disa rregulla loje ku të ketë standarde dhe restorantet apo njësitë e gatimit të përdorin vaj ulliri cilësor, dhe të minimizojë vajin e importit jo cilësor. Në lidhje me eksportet, është treg i vështirë dhe konkurrues, jemi të rrethuar nga aktorë lider si Italia, që është institucion. Të ketë një diplomaci tregtare më agresive dhe proaktive nga ana e qeverisë. Në afat të shkurtër nuk ka zgjidhje, ndërsa në afatgjatë duhen gjetur forma për nxitjen e fermerëve për bashkëpunim, ndryshe nuk zgjidhet problemi”, thekson Imami. E ndërsa kërkohen ndërhyrje urgjente siç është të paktën fushata e ndërgjegjësimi, nga Ministria e Bujqësisë vërehet një pasivitet në veprim. Sipas Ministres së Bujqësisë, Frida Krifca, shkaku që jemi në këtë situatë është mbjellja e ullinjve pa plan, e cila nuk është shoqëruar me struktura përpunuese të rregulluara, me cilësi të lartë dhe me procese certifikimi ndër vite. Kultivimi i ullirit dhe prodhimi i vajit të ullirit është i bazuar kryesisht në biznese familjare. Shqipëria ka rreth 450 fabrika përpunimi ulliri për vaj dhe nga këto vetem 2/3 janë të regjistruara. 90% e këtyre fabrikave punojnë si shërbim për të tretët, domethënë ata përpunojnë ullirin që sjell fermeri kundrejt një pagese dhe fermeri merr përsëri vajin e tij për konsum familjar apo për shitje, ndërsa vetëm rreth 2% e fabrikave të perpunimit të ullirit punojnë tërësisht për prodhim të vetin dhe daljen në treg me markën e tyre. Avantazhet e importit Gjatë një viti normal, Shqipëria prodhon afro 100 mijë ton ullinj në vit që përkthehen në afro 20 mijë ton vaj ulliri. Duke pasur parasysh këtë shifër përpjestuar për numrin e popullsisë në vend, rezulton se konsumi i vajit të ullirit për frymë është afro 7.1 litra/vit. Fieri, Berati, Elbasani dhe Vlora janë 4 rajonet kryesore që zënë 80 për qind të prodhimit të vajit të ullirit. Por çfarë sasie vjen nga importi? Referuar të dhënave zyrtare nga doganat, gjatë vitit 2022 janë importuar rreth 315 ton vaj ulliri, i cili gjendet në njësi tregtimi, apo përdoret nga restorantet. Kjo shifër është ndjeshëm shumë e ulët krahasuar me 10 vite më parë dhe në raport me prodhimin vendas zë vetëm 1.6 për qind. Por pavarësisht kësaj, prodhimi i huaj gjen më shumë hapsirë ndër konsumatorë dhe një ndër shkaqet kryesore është mungesa e besimit tek cilësia dhe siguria e vajit të prodhuar në vend. “Mungesa e sigurisë së cilësisë për prodhimin e vendit, çon në blerjen e vajit të importuar. Abuzimet që ndodhin, përzierja e vajit apo tregtimi ilegal, mungesa e besimit tek shteti, i bën konsumatorët të orientohen drejt produkteve të kontrolluara”, shprehet Drini Imami, eskpert i politikave bujqësore. E papritura e grurit Një surprizë tjetër e “hidhur” qe e kapi të papërgatiur bujqësinë shqiptare ishte kriza e grurit, për të cilën u bë shkak lufta Rusi-Ukrainë. Ndryshimi i tregjeve ndërkombëtare, marrja e masave nga shtete të ndryshme për të siguruar konsumin vendas, bëri që shumë dyer eksportesh të mbylleshin dhe në vend të krijohej panik. Kjo për shkak se kësaj kulture nuk i ishte kushtuar rëndësi në skemat subvencionuese, duke bërë që prodhimi vendas të ishte i ulët dhe konsumi të varej nga importi. Por muaj pas krizës, Ministria e Bujqësisë vendosi të marrë masa duke subvencionuar mbjelljen e grurit me 30 mijë lekë për hektarë, për fermerët me jo më pak se 1 hektarë. Në total në funksion të kësaj fushate u vendosën 500 milionë lekë. Sipas të dhënave të AZHBR, kanë aplikuar me vetëdeklarim dhe zero dokumente nga e-albania 7466 fermerë dhe kërkesa për mbjellje të reja të grurit rezultoi deri në 30 mijë hektarë. Ndërkohë qënë fund të procesit të vlerësimit administrativ, janë shpallur fitues vetëm 3518 fermerë, duke mbuluar kështu një sipërfaqe të mbjellë prej 16.666 hektarë, apo sa gjysma e kërkesës. Qarku me numrin më të lartë të aplikimeve dhe kualifikimeve renditet Fieri, i ndjekur nga Korça, Shkodra dhe Elbasani. Me këtë fushatë, numri i sipërfaqes së mbjellë me grurë shkon në 70 mijë hektarë. “Fushata nxiti mbjelljen e grurit, por mënyra si u shpërndanë fondet ishte diskriminuese. Sipërfaqja më minimale që përfitoi, ishte 7 hektarë. Ndërkohë që Ministria e Bujqësisë u kujtua vonë për të reaguar”, thekson Eduard Sharka, K ryetar i “Sindikatës së Fermerëve të Bashkuar”. Sipas tij, kjo mund të sjellë vitin e ardhshëm një prodhim që do të jetë më i lartë se vitet e tjera, ç’ka mund të pasohet me vështirësi në treg për shkak të dominancës që ka importi aktualisht. Dhe nëse kjo ndodh, sugjerohet që shteti të marrë masa për grumbullim dhe blerje. Aktualisht në vend prodhohen mesatarisht 233 mijë ton grurë, ndërsa importohen mbi 221 mijë tonë. Financimi i bujqësisë Referuar shifrave zyrtare të Ministrisë së Bujqësisë, përmes Skemës Kombëtare, gjatë vitit 2022 janë mbështetur me financim fermerët për uljen e kostove të prodhimit duke alokuar 5.1 miliardë lekë dhe mbështetur drejtpërdrejt rreth 48 mijë fermerë. Gjithashtu nëpërmjet programit IPARD vetëm në vitin 2022 janë investuar 19 milionë euro rritjen e kapaciteteve prodhuese dhe përpunuese për bujqësinë shqiptare. Megjithëse mbështetja është rritur ndjeshëm krahasuar me një vit më parë, por a mjafton? “Një ndër arsyet pse fermeri mbështetet, është pikërisht për t’u përballur me situata të vështira, duke qenë se bujqësia është një sektor me risk të lartë, e varur tërësisht nga kushtet atmosferike. Mbështetja duhet të jetë konstante, për t’i paraprirë situatave kur fermeri del me humbje apo pa fitim. Bashkimi Europian nuk subvencionon prodhimin, por fermerin për hektarë tokë, për qëndrimin në fshat. Në Shqipëri mbështetja është shumë e vogël dhe fermeri është tërësisht i ekzpozuar. Bujqësia është një e mirë publike dhe e domosdoshme, dhe si e tillë është shumë e nevojshme që të mbështetet. Duke mbështetur fermerët në mënyrë konstante, nuk i dekurajon ata, gjë që po ndodh aktualisht ku fshatrat po shpopullohen çdo ditë, pasi po zgjidhet emigracioni si alternativë më e mirë”, thekson Drini Imami, ekspert i politikave bujqësore. Kritika të shumta lidhur me masën e financimit në bujqësi, nevojat e pa mbulura të sektorit, problemet me skemat mbështetëse të cilat në tërësi janë përjashtuese, janë ngritur edhe nga ekspertë të tjerë të fushës, apo deputetë të mazhorancës dhe opozitës. Por ndërsa Ministria e Bujqësisë shpreh krenari për rritjen e financimit, në realitet, sa janë plotësuar nevojat e sektorit bujqësor dhe a kanë shkuar fondet aty ku duhet? “Financimi nuk është i mjaftueshëm. Është më i madhi ndër vite, por nuk duhet të harrojmë që në fillim të vitit 2022 është hequr 6 për qindshi i TVSH-së që shkonte në afro 60 milionë euro injekson në bujqësi. Heqja e këtij mekanizmi, uli çmimin e blerjes nga fermerët me 6 për qind”, sqaron Eduard Sharka, K ryetar i “Sindikatës së Fermerëve të Bashkuar”. Skemat subvencionuese kanë qenë diskriminuese, duke lënë shumë fermerë pa përfituar, edhe pse i plotësonin kriteret, vetëm se kishte fonde të pamjaftueshme në dispozicion është vëretja e ekspertit. “Fondet kanë mbuluar gjysmën e kërkesës që kishin fermerët. Kemi 200 mijë fermerë aktivë dhe vetëm 83 mijë fermerë janë të pajisur me nipt fermeri, afërsisht ¼-ën. Standardi i rajonit është 3.5 për qind e shpenzimeve të buxhetit të shkojnë për subvencione në bujqësi, ndërsa në e kemi 0.5 për qind këtë nivel. Bashkimi Europian arrin në 5 për qind. Nësë nuk ndërgjegjësohemi dhe të paktën të shkojmë në 3.2 per qind, Shqipëria do të braktiset, fshati do të shpopullohet”, shprehet Sharka. Po ashtu, edhe pse skema e naftës duket se dha impakt në bujqësi, të paktën në formalizimin e fermerëve, edhe në këtë pikë duket se ka pasur defekte të shumta. “Skema e naftës përveçse la 15 mijë fermerë jashtë, që plotësonin kriteret, por që nuk përfituan nga mungesa e fondit, kishte dhe një defekt tjeter të madh. Përfituan ata që kishin dokument pronësie dhe ajo ai që punonte realisht tokën. Pasi e drejta për të aplikuar i jepej pronarit të tokës, edhe pse mund t’ia kishte lënë në përdorim një fermeri tjetër për ta punuar. Pra, fondet nuk kanë shkuar për qëllimin që ishin vendosur”, argumenton Sharka. Sipas tij, Sindikata e Fermerëve të Bashkuar ka propozuar subvencionimin për njësi prodhimi. “ Shmang të gjitha burokracitë, zero shpenzime implementimi në skemë dhe formalizon qarkullimin e brendshëm që është 90 për qind informal. Dhe në këtë rast, paraja publike shkon tek fermeri i suksesshëm, tek ai qe ka prodhuar standard per treg. Nuk do e çonte paranë publike tek parazitët, por do të formalizonte sektorin”, shprehet Sharka. Pas gjithë vështirësive me të cilat përballen fermerët e bujqësia dhe kritikave të shumta, ajo që mbetet për t’u parë është nëse do të ketë reflektim në vijim për të ndryshuar korsi, apo do të ndiqet e njëjta linjë e politikave shtetërore. Sektori i ullirit Prodhimi i ullinjve 100 mijë ton/ vit Prodhimi i vajit të ullirit 20 mijë ton/ vit Importi i vajit të ullirit 315 ton/vit Konsumi 7.1 litra/fymë në vit

Ulliri i lë “dopio gjashtën” Bujqësisë

Nga Elisabeta Dosku

Artikuj të ngjashëm Artikuj

KRIZA e BABAGJYSHIT

BUXHETI PA EMËR!

SKERDI DRENOVA: Do “LINDË” bursa energjitike, si do e menaxhojmë krizën e dritave!

Ergys Verdho: Asnjë panik, KESH do garantojë DRITA 24 orë

Fjalët që marrin rrugët… E vërteta e kostove “të fryra”

Ideja e re nga Raiffeisen Bank, Scan & Go, radhët e gjata në supermarkete marrin fund

Artikujt më të lexuar

Gjergj Luca, kryeoligarku i Shkrimsit, rebeli që grisi diplomën për t’u bërë biznesmen

JETA E NATËS NË VITET ’90, NGA DISKO ALBANIA DHE MARIKAJ TE BUZUKËT E PARTYT RAVE

PËR HERË TË PARË 95 vjet i “fshehur”, zbulohet fjalimi pro-komunist i FAN NOLIT

ALTIN DUMANI, frika e të mbeturit vetëm

Gratë që tradhëtuan “Rilindjen”

Inva Mula: Unë sopranoja e parë shqiptare në skenat evropiane

Perëndesha Shqiptare e Spiunazhit botëror, historia e panjohur e Zejnep Vlorës

Kontaktet

Kategori

Mirëse u ktheve!

Hapni një llogari të re!

Merrni fjalëkalimin tuaj

Je i sigurt që dëshiron ta zhbllokosh këtë artikull?

Are you sure want to cancel subscription?

Ulliri i lë “dopio gjashtën” Bujqësisë

Nga Elisabeta Dosku

Mbështetni autorët dhe abonohuni në përmbajtje

Shkarko

Zblloko Artikullin

Artikuj të ngjashëm Artikuj

Artikujt më të lexuar

Kontaktet

Kategori

Mirëse u ktheve!

Hapni një llogari të re!

Merrni fjalëkalimin tuaj

Je i sigurt që dëshiron ta zhbllokosh këtë artikull?

Are you sure want to cancel subscription?